Stedelijke ontwikkeling in Kopenhagen & Malmö: voorlopers in het geluk

Zelfverzekerde stad

Kopenhagen wordt gekenmerkt door enerzijds de aanwezigheid van het water en anderzijds door de uitgestrekte vingers. De stad is zo gepland dat het omringende groen tot zo ver mogelijk in de stad strekt. Hierdoor voelt de stad grootschaliger dan het aantal inwoners doet vermoeden. Daarnaast zijn gebouwen hoog, straten breed en is er veel lege ruimte. De enorme ruimte en bijbehorende schaal zijn niet te vergelijken met de Nederlandse steden. Het landoppervlak van Denemarken is ongeveer hetzelfde als die van Nederland. Maar in Denemarken wonen drie keer zo weinig mensen. Veel van de gebouwen en wijken zijn architectonische hoogstandjes. De kwaliteit van de ruimte en gebouwen is zeer hoog, dat is meteen duidelijk. Kopenhagen bruist en leeft. Tegelijkertijd is de sfeer kalm en bedaard. De stad straalt een zekere rust en zelfverzekerdheid uit.

Ørestad is een ontwikkeling die deze zelfverzekerdheid onderstreept. Een gigantische strip nieuwe stad in een plat, groen landschap. De ontwikkeling grenst direct aan een beschermd natuurgebied. Hier was veel discussie over. De ontwikkelingsgroep ging echter door met de plannen ondanks de protesten van bewoners- en natuurgroepen. Ørestad bestaat voornamelijk uit een volledig geautomatiseerde metrolijn en talloze grote gebouwen. Ieder met een eigen uniek ontwerp, ontworpen door een (internationaal) bekende architect. De schaal van de ontwikkeling is indrukwekkend. Maar de leegte in het landschap en tussen de gebouwen voelt ietwat oncomfortabel. Misschien dat het in de komende jaren beter wordt. Het is immers verre van af.

Kopenhagen fietsstad

Nederlanders fietsen graag. Daar is alle ruimte voor. In Kopenhagen is dit niet anders. Fietsers worden afgeschermd van het verkeer door geparkeerde auto’s. De groene golf van verkeerslichten op bepaalde routes zorgt ervoor dat fietsers die 20 kilometer per uur fietsen altijd groen licht hebben. Mensen worden gestimuleerd om de fiets te nemen naar werk, of het 5, 10 of 20 kilometer van huis is. Er zijn fietsroutes die dwars door de stad snijden zodat mensen sneller op hun plek kunnen komen. Borden geven fietsroutes aan zodat mensen bewust worden van de optie naast de auto. Een deel van deze maatregelen is mogelijk door de ruimte die zij hebben. Maar dat is niet de enige reden. Iedereen die een tijd doorbrengt in de stad krijgt de indruk dat de Denen veel bezig zijn met duurzaamheid en gezondheid. In de politiek zijn zij het unaniem erover eens dat het land volledig onafhankelijk moet zijn van fossiele brandstoffen tegen 2050. Deze bewustzijn over het milieu heeft zijn weerslag op de stad.

Andere lagen

Hoewel er een consensus heerst over duurzaamheid, zijn er ook scherpe tegenstellingen te vinden. Christiania is een zelfverklaarde freetown. Een gekraakt voormalig militair terrein dat tegenwoordig het podium vormt voor motorbendes, openlucht hasj-verkoop, alternatieve culturen en protest tegen de gevestigde orde. Kopenhagen voelt georganiseerd en net aan. Christiania is wild en anti-autoritair. Wie het gebied verlaat wordt vaarwel gezegd met de tekst “now entering the EU”. Het alternatieve gebied trekt jaarlijks een half miljoen toeristen aan. Hoewel de houding ten opzichte van bezoekers ijskoud is, is in de laatste jaren de houding van de inwoners verzacht. Ook zij betalen netjes belasting en gaan in dialoog met de gemeente over parkeerplaatsen. Een oude hal wordt zelfs gebruikt om de grootste start-up en ondernemersevenement van Denemarken te huisvesten.

Door de snelle groei van Kopenhagen in de afgelopen decennia is het een aantrekkelijke bestemming geworden voor immigranten. Het centrum voelt - helemaal in vergelijking met een willekeurige grote Nederlandse stad - overwegend autochtoon aan. Iets verder buiten het centrum zijn er wel tekenen te vinden van de toegenomen etnische bevolking. Een voorbeeld hiervan is het Superkilenpark in Norrebrø. De grote open ruimte tussen de woonblokken is getransformeerd tot een viering van verschillende culturen en het samenzijn. Het plein bevat elementen van diverse culturen. Zo is er onder andere een Marokkaanse fontein, een Japanse glijbaan en een heuvel van grond uit de Gaza-strook.

Een andere mooie ontwikkeling is het meatpacking district, een voorheen industrieel gebied dat is getransformeerd tot een commerciële wijk. De industriële achtergrond is nog goed te zien aan de bebouwing. Op smaakvolle wijze bieden de gebouwen ruimte aan allerlei eetgelegenheden, galeries, kleine creatieve ondernemingen en de clubs en bars van het nachtleven.

Oud havengebied getransformeerd tot leefruimte

De Zweedse stad Malmö van zo’n 300.000 inwoners vormt het andere deel van de metropoolregio. De eerste indrukken van de stad zijn prettig. De binnenstad is levendig en intiemer dan het open Kopenhagen. De treinstations zijn prachtig gematerialiseerd en ruim gedimensioneerd. Dagelijks reizen vele Zweden naar Kopenhagen om te werken. Wandelend langs de havengebieden doet de stad bijna Rotterdams aan.

De Västra Hamnen (Westelijke Haven) van Malmö is een oud havengebied dat is getransformeerd tot woonwijk. Het wonen aan het waterfront is zeer aantrekkelijk. De wijze waarop dit is ingevuld in deze wijk toont een bewustheid van het leefcomfort. Het gebied grenst aan de Øresund, wat tot sterke wind leidt. Woningen aan de waterkant zijn daarom vier tot vijf verdiepingen hoog. Hierdoor vormt zich achter de appartementenblokken een microklimaat. Zodra de wandelaar via een van de stegen van de waterkant de woonwijk in loopt, valt het op hoe de wind en de kilte van de zee is verdwenen. De straten zijn smal en kronkelen langs de vele verschillende woningen. Overal zijn duurzame maatregelen te vinden. Opvallend is de 190 meter hoge toren die in het midden van de wijk staat. De Turning Torso is een woontoren dat als icoon en als navigatieobject functioneert. Voorheen stond een van de grootste scheepsbouwkranen ter wereld op deze plek. Met het verdwijnen van de havenfunctie is deze kraan verkocht aan Zuid-Korea. De leegte werd vervolgens gevuld door deze nieuwe blikvanger. Om door de wijk te lopen en vervolgens de ruimte zien te openen naar de zee en in de verte de Øresund brug is een ervaring op zich. De waterkant is, zeker in de zomer, een prettige, autoloze ruimte. Inwoners van de stad maken dankbaar gebruik van de open ruimte om te sporten en te recreëren.

In Malmö komen mensen deels dezelfde problemen tegen als in Nederland. Het verhaal achter de grote ruimtes die als verzamelplaatsen dienen voor (kleine) creatieve ondernemers zou in Nederland kunnen plaatsvinden. Ook Malmö is een havenstad in transitie.

Afsluitend

De sterkste indruk van de Scandinavische metropoolregio die achterblijft is die van de welvaart en netheid. Met veel zelfvertrouwen worden grote projecten top-down neergezet. Het bottom-up verhaal, dat nu zoveel speelt in ons eigen land, is in Denemarken minder sterk aanwezig. Veel van de peperdure projecten zijn in Nederland ondenkbaar. De positie van Realdania zou in Nederland sterk worden bekritiseerd, ondanks de financiering van anders onbetaalbare projecten. Ook hebben we in de Nederlandse steden lang niet zoveel uitbreidingsruimte. Hierdoor is een directe vergelijking moeilijk te trekken. De hoge mate van focus op het geluk en de familie valt op. Denen werken van 8 tot 16, daarna zijn de kantoren verlaten. Zij halen vervolgens de kinderen op, fietsen naar huis en gaan nog een stukje hardlopen. De Deense manier van doen is op het eerste gezicht sober en gedisciplineerd. De stedelijke ontwikkeling in Kopenhagen is echter een oefening van bijzondere architectuur en uitbundigheid.

Dit stuk is gebaseerd op lezingen en excursies tijdens een door de Vereniging Deltametropool georganiseerde studiereis naar Kopenhagen en Malmö.

Een greep uit bezochte projecten

Kvaesthusprojektet

Dit project is een herinrichting van een aanlegplaats van een voormalige veerpont. Het betreft een waterfront van zo’n 500 meter lang. Langs het water staat reeds het Deense Koninklijke Schouwburg. De helft van de steiger wordt gebruikt als openbare ruimte waar mensen kunnen verblijven. Onder een deel van het dok wordt een ondergrondse parkeergarage gerealiseerd. De ruimte kan worden gebruikt om evenementen te organiseren. Zo werd het WK-voetbal vertoond op een groot scherm. Verder zullen er café’s en podia permanent worden geplaatst. Het project van 80 miljoen euro geniet steun van onder andere de gemeente en Realdania. Meer info.

Bryghusprojektet

Het Bryghusprojektet is een ontwerp van OMA. Het multifunctionele gebouw wordt gerealiseerd op een voorheen lege ruimte aan het waterfront. Het is geïnitieerd door het Deense Architectuur Centrum en wordt ondersteund door Realdania. Door de ruimte aan het water te programmeren wordt getracht de binnenstad met het water te verbinden. Meer info.

Kalvebod Brygge & Islands Brygge

Het water is belangrijk voor de stad. Het Kalvebod Brygge vormt een speelse ruimte aan en op het water. Islands Brygge is voornamelijk een woongebied met hoge appartementen. Er zijn praktisch geen auto’s langs het water, waardoor de ruimte wijd en open aanvoelt. Bijna kil zelfs. Van functiemenging is bijna geen sprake.

Carlsberg
Ook wel bekend van het biermerk. Het district bevat vele 19de en 20ste eeuwse historische gebouwen. Na de sluiting van de brouwerij is besloten om het gebied een nieuwe invulling te geven. De plannen bieden ruimte voor gemengde functies, met een nadruk op cultuur en historie. Het huidige Carlsberg-district wordt gebruikt voor allerlei culturele doeleinden, zoals kunstgaleries en muziekpodia. Meer info.