Stedelijke verdichting én gezond leven: de wil is er, maar kennis ontbreekt

De aandacht voor de combinatie van stedelijke verdichting en gezond stedelijk leven is uiteraard niet nieuw. Zo onderzocht het RIVM in 2021 al de effecten van de ambitieuze verstedelijkingsplannen in de Metropool Regio Amsterdam (MRA) op de leefomgeving en de gezondheid van de bewoners. De conclusie van het onderzoek: het is wel degelijk mogelijk te verstedelijken én de leefomgeving gezonder te maken, maar er is nog veel werk aan de winkel. “Voeg gezondheidsambities toe in de verstedelijkingsstrategie en onderzoek hoe de gesignaleerde uitdagingen benut kunnen worden in de ruimtelijke plannen door concrete gezondheidsambities te formuleren.”

De constateringen van het RIVM sluiten aan bij de ervaringen die vorig jaar binnen het programma Stedelijke Transformatie zijn opgehaald. Maar, zo luidde een andere conclusie: de heilige graal voor het creëren van groen bij binnenstedelijke ontwikkelingen is nog niet ontdekt. Juist omdat de ruimtedruk bij deze ontwikkelingen zo hoog is, blijft het voorlopig nog een zoektocht hoe gebiedsontwikkelaars op een goede manier kunnen vergroenen. Andere experts denken zien juist een belangrijke rol weggelegd voor spontaan groen en technologie.

Effecten achterhalen

Of de heilige graal nu al wel of niet is gevonden, de vraag blijft hoe we stedelijke verdichting combineren met gezond stedelijk leven voor iedereen. Hanneke Kruize zoekt de komende jaren naar ‘onderbouwde en praktijkgerichte oplossingen’ zodat de wensen van toekomstige bewoners en kwetsbare groepen kunnen worden meegenomen bij het ontwerp van groene plekken. Ook hoopt de lector Gezonde Stedelijke Ontwikkeling aan de Hogeschool Utrecht en het RIVM de effecten van de plekken op de gezondheid van bewoners en andere gebruikers te achterhalen. En hoe bepaal je of na afloop alle ambities van gemeenten en provincie ook echt zijn gerealiseerd?

Een belangrijke rol is in het onderzoek weggelegd voor living labs. In deze vier stadslaboratoria (Cartesius, Merwedekanaalzone, Amersfoort en Zusterparken) wordt gezocht naar antwoorden op de onderzoeksvragen om te komen tot die onderbouwde en praktijkgerichte oplossingen. Dat is hard nodig, bepleit Kruize, omdat vooral aan de kenniskant nog een aantal zaken ontbreekt om een gezonde groene leefomgeving te kunnen realiseren.

Zo wordt de kennis van gezondheidsprofessionals over leefomgeving en gezondheid volgens haar niet optimaal benut. De experts zitten niet aan tafel of worden pas laat in het proces betrokken. Ten tweede is de kennis die er op dit moment al wel is over gezondheid en de gezonde leefomgeving in de stad lastig te vinden voor veel professionals in het ruimtelijk domein – zoals stedenbouwkundigen, architecten, planologen. Ook is die kennis vaak nog niet concreet genoeg om direct te kunnen toepassen bij stedelijke ontwikkeling.

Weinig teruggekeken

Daarbij wordt er in de praktijk weinig gemonitord, waardoor er weinig zicht is op de gezondheidsimpact van stedelijk ontwerp. Er wordt bijvoorbeeld ook weinig teruggekeken naar wat wel heeft gewerkt en waarom ambities op een bepaalde plek wel of niet zijn gerealiseerd. En juist aan die monitoring is volgens Kruize behoefte om te komen tot bewezen ontwerpprincipes voor gezonde stedelijke ontwikkeling. Waarom lukt het op de ene plek wél om een gezonde leefomgeving te realiseren en op de andere plek niet?

Kruize: “We gaan niet alle problemen oplossen met ons lectoraat. Maar wel kunnen we gezond stedelijk leven voor iedereen een stapje dichterbij brengen, door samen te werken aan onderbouwde praktijkgerichte oplossingen voor een gezonde stedelijke ontwikkeling. Daarbij is samenwerking op verschillende niveaus cruciaal.”

De gezondheid in de stad kwam ook aan de orde in deze Trendtalk van Platform31 over de inclusieve samenleving. Hanneke Kruize nam deel aan het gesprek. Vragen die aan de orde kwamen waren onder meer: wat weten we inmiddels van deze gezonde groene leefomgeving, hoe hard worden ruimtelijke keuzen voor gezondheid al gemaakt en zijn gemeenten op koers met hun Omgevingsvisies zodat zij nieuwe initiatieven op gezondheid kunnen beoordelen?