Stijn Lechner: “De Lelylijn geeft betekenis aan relatie Noorden en rest van Nederland”

U bent eind vorig jaar begonnen als projectdirecteur Lelylijn. Hoe bent u op deze positie terechtgekomen?

“Ik heb 23 jaar op allerlei plekken en posities binnen de gemeente Amsterdam gewerkt in het domein van verkeer, vervoer en openbare ruimte. Eerst in een stadsdeel, daarna bij de centrale stad. Ik was vooral in de initiële fase bij projecten betrokken. Als er geschept ging worden, was ik meestal al met het volgende project bezig. Maar 23 jaar is best lang. En een jaar of drie geleden dacht ik: het zou wel aardig zijn om te kijken of het ergens anders ook interessant is. Je merkt dat als je ergens zo lang werkt die omgeving dan jouw leefwereld is geworden.”

“Toen kwam de functie van programmamanager binnen het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat voorbij. Ik was vaak bezig met de korte termijn en in deze functie ging het over de lange termijn. 2040, 2050. Dat ben ik gaan doen. Ik heb drie jaar aan het programma Samen bouwen aan bereikbaarheid gewerkt. Mooi werk en ik was helemaal niet bezig met een nieuwe job. Tot iemand binnen het ministerie vroeg: “mag ik eens met je sparren? Jij weet hoe projecten en programma's zich tot elkaar verhouden. Wij zijn bezig met de Lelylijn, hoe fix je dat nou?” Ik had natuurlijk van de Lelylijn gehoord, maar ik had er nooit bij stilgestaan hoe interessant de Lelylijn is. Dan realiseer je weer hoe beperkt je eigen focus kan zijn.”

Maar waarom dan toch de Lelylijn na die ruim 20 jaar in Amsterdam. Wat sprak u zo aan?

“Ik ben opgegroeid in Oost-Groningen, in Veendam. Toen ik over solliciteren nadacht, ben ik met vrienden en bekenden uit die omgeving gaan praten en ik werd steeds enthousiaster. Zij zeiden: “ga ervoor, leg die lijn aan.” Ik kreeg bijna een supportersclub. Ook inhoudelijk spreekt het project mij aan. Infrastructuur en openbaar vervoer gecombineerd met de NOVEX-aanpak, dat riekt naar een integrale aanpak. Dat maakt het voor mij interessant. En ik had heel veel trek om een project te doen. Programmasturing is toch wel echt anders, dat gaf mij minder energie.”

Wat is het verschil?

“Als je een project leidt, zoals ik nu doe, dan ben jij van dat project. Mensen kijken jou daarop aan, mensen hebben het idee dat jij het verschil kan maken in dat project. Dat is natuurlijk betrekkelijk, omdat je het verschil moet maken met jouw team en alle andere spelers. Maar bij een programma ben je meer een procesmanager en als het spannend wordt, zijn er toch andere mensen die de knoop doorhakken. Binnen een programma kan het ook goed gaan als je heel goed samenwerkt. Bij een project moet je ook gewoon resultaten behalen. Ik heb die spanning nodig.”

De Lelylijn is één van de 16 NOVEX-gebieden, maar de discussie rond dit project voelt anders dan bij de andere 15. Waarom is de Lelylijn zo belangrijk voor mensen? Wat merkte u in de eerste gesprekken?

“Ik ben opgegroeid in het Noorden, ik heb nog één jaar in Groningen gestudeerd en daarna ben ik naar de Randstad verhuisd. Je zou kunnen zeggen dat ik een Randstedeling ben geworden, maar wel met Noordelijke roots en een Noordelijke binding. Maar als je in de Randstad aan het werk bent, realiseer je helemaal niet altijd dat je op de Randstad gefocust bent. Het klinkt bijna idioot, maar tijdens zo'n project ontdek ook ik dan weer dat er ook iets anders is als de Randstad. Dit is een project waarmee je de verbinding tussen het Noorden en de rest van het land kan maken. Dat maakt de reikwijdte veel groter. De groep mensen die ik gesproken heb, vindt het bijzonder dat er aan zo'n project gewerkt gaat worden.”

“Het gebeurt ook niet zo vaak dat er door Rijk en regio aan zo'n groot project wordt gewerkt, En het gaat natuurlijk niet alleen over infrastructuur, er zit een diepere laag achter. Namelijk: wat is de betekenis van de relatie tussen het Noorden en de rest van het land? Stel dat je de Lelylijn aanlegt, wat voor soort verstedelijking hoort daarbij? Moet de sociaaleconomische ontwikkeling een boost krijgen of moet de nadruk komen te liggen op groen, rust en ruimte? En hoe doe je dat zonder dat je het unieke karakter van deze regio naar z'n mallemoer helpt? Allemaal best hele grote vragen die naar boven komen in deze functie. De discussie gaat veel verder dan de beoogde 135 kilometer aan spoorlijn.”

Begin deze maand is het participatietraject begonnen. Wat hopen jullie met dit traject te bereiken?

“Dat we in deze fase al met de participatie starten, is niet vanzelfsprekend. Dat doet een ministerie meestal pas in de verkenningsfase. Maar we willen de mensen nu al raadplegen voordat we al iets bedenken. Belangrijk daarbij is dat we niet de vraag stellen: bent u voor of tegen de Lelylijn? Dan wordt het een gepolariseerd verhaal. We willen weten: wat zou de Lelylijn betekenen voor u? Is het alleen een verbinding tussen Groningen en Lelystad of is het een schakel in een groter netwerk? Veel stops of meer tijdswinst, en wat wordt de route? We willen weten wat de voorkeuren zijn.”

“Er is een voorkeurstracé vanuit de initiatiefgroep, maar er ligt nog niets vast. Daarom willen we kijken hoe de mensen de lijn voor zich zien. Nemen we dat tracé over of gaan we ervan afwijken? Sommige mensen zeggen: gaan jullie al het werk van de initiatiefgroep opnieuw doen? Ja, we gaan het werk opnieuw doen, maar dan wel met z'n allen en niet vanuit één bepaalde club.”

“Best een spannend proces, maar we hebben nog niet vastgelegd wat er met de uitkomsten gebeurt. Wij vragen aan de mensen of zij willen doen of zij de bestuurders zijn. En Rijk en regio moeten dan de beslissingen nemen. Dan kan ik door naar de volgende fase en door met de opdracht die ik heb gekregen: de meest voor de hand liggende oplossing bedenken inclusief kostenraming en het verzamelen van de benodigde middelen.”

Wat moet de Lelylijn volgens u worden?

“Dan begeef ik mij heel snel op glad ijs als ik daar iets over zeg. Het jeukt wel, ik wil graag wat over de inhoud zeggen, maar dat is niet mijn rol. Ik bepaal de randen van de discussie en de spelregels. Sommige bestuurders zeggen al dat de lijn er komt. Maar dat soort dingen ga ik niet zeggen. Vooral ook omdat we het antwoord op deze vraag in deze fase gaan onderzoeken. Dus als ik daar iets over zeg, dan zeg ik iets over wat we pas aan het einde van deze fase willen weten.”

“Dus misschien moet ik mij daar niet toe laten verleiden. Het vraagstuk van wat de betekenis van de Lelylijn is en welke problemen er met de aanleg opgelost moeten worden, dat vraagstuk ligt nu op tafel. Ik hoop vooral dat het een brede discussie wordt. Als je zou zeggen, we leggen de Lelylijn aan om 40 of 50 minuten reistijdwinst te behalen, dan doe je de complexiteit van het proces tekort. De consequentie zou dan zijn dat je bijna geen stops tussendoor aanlegt. Dat kan de uitkomst van het proces zijn, maar staat nog helemaal niet vast. Reistijdwinst is een aantrekkelijk perspectief om te hanteren, maar de vraag is of mensen op zo'n lijn zitten te wachten.”

Eind 2024 moet de knoop doorgehakt zijn en moet er een voorkeursvariant liggen. Wanneer bent u tevreden?

“Twee jaar lijkt lang, maar is kort en behoorlijk ambitieus als je ziet wat er moet gebeuren. Die tijdsdruk is ook deels ingegeven door het feit dat de tijd van de coalitie in Den Haag er dan bijna opzit. Maar de komende twee jaar zou een meest voor de hand liggende oplossing moeten opleveren. Een beslissing over de infrastructuur, inclusief een bijkomend ontwikkelperspectief voor wonen, werken en voorzieningen. Sommige mensen zijn al jarenlang aan het dromen over de Lelylijn. Die horen deze discussie voor de tweede of derde keer voorbijkomen en denken: waarom is dit nu allemaal nodig, waarom zijn we nog niet begonnen? Zo makkelijk is het niet. We willen het zorgvuldig doen en zorgvuldigheid in de hele planvorming maakt dat het proces complex is.”

“Het participatieproces zorgt ervoor dat we tegenspraak naar binnen halen. Dat is een bewuste keuze. Wil je onbetwiste informatie, dan moet je ook tegenspraak naar binnen halen. Dat maakt de voortgang lastiger, omdat tegenspraak voor dilemma's zorgt. Maar dan krijg je wel de beste informatie en creëer je draagvlak. Dat klinkt heel vanzelfsprekend, maar het is belangrijk dat je open bent over keuzes die je in zo’n proces maakt en de stappen die je neemt. Dat proberen wij te doen.”

“Ik zou het een hele prestatie vinden als er over twee jaar een coherent en samenhangend verhaal ligt waarvan Rijk en regiopartijen allemaal zeggen: dit is een logisch, samenhangend verhaal voor de toekomst. Het zou best kunnen dat we eind 2024 inhoudelijk een enorme stap hebben gezet, maar dat we er financieel nog niet zijn. Zou ik erg jammer vinden, maar het is niet ondenkbaar dat dit gebeurt. Als er een samenhangend verhaal is én 75 procent van het benodigde budget is bij elkaar, dan ben ik erg tevreden.”