Stikstof hindert aanleg wegen, grote bouwlocaties dreigen niet ontsloten te kunnen worden

Het Economisch Instituut voor de Bouw onderzocht de impact van stikstofregelgeving op wegenprojecten van het Rijk, provincies en gemeenten. Stikstofmaatregelen trekken de zwaarste wissel op werkzaamheden aan het hoofdwegennet, valt te lezen in een rapport dat deze maand is verschenen. Tot 2030 valt een productieverlies van 1,2 miljard euro te verwachten. Dit zijn investeringen die wel begroot zijn, maar niet ten uitvoer kunnen worden gebracht.

De bouw maakte gebruik van een vrijstelling voor de stikstof die bouwwerkzaamheden uitstoten – totdat de rechter daar in november 2022 een streep doorheen zette. Sindsdien moet ook de uitstoot van de bouwfase worden verantwoord om voor het krijgen van een natuurvergunning. Deze is verplicht voor activiteiten met mogelijk negatieve gevolgen voor Natura-2000 gebieden. Dit heeft grote gevolgen voor de doorloop van zowel grote infrastructurele als woningbouwprojecten.

Vertraagde projecten

Uit het onderzoek blijkt dat het grootste deel van de problemen ontstaat rondom aanleg- en uitbreidingsprojecten van het Rijk. Hier speelt stikstof een rol in, maar ook bijvoorbeeld arbeidstekorten zorgen ervoor dat projecten stil komen te liggen. Veertien aanleg- en uitbreidingsprojecten zijn de afgelopen jaren mede vanwege stikstofuitstoot tijdelijk stilgelegd of hebben vertraging opgelopen. Daarnaast zijn vier ‘prioritaire projecten’ sterk vertraagd. De omvang van deze projecten bedraagt samen 7,2 miljard euro.

Deze budgetten worden veelal verschoven naar renovatie- en onderhoudsprojecten. Dit kost tijd. Hierdoor treedt productieverlies op. In 2024 gaat het naar schatting om netto 150 miljoen euro, in 2025 om 300 miljoen; respectievelijk 18 en 36 procent van het totale Rijksbudget voor investeringen in wegen.

Het uitblijven van wegverbeteringen heeft consequenties voor de verkeersdoorstroom. Als alternatief worden bij verschillende vertraagde projecten wel werkzaamheden uitgevoerd om de grote fileknooppunten op te lossen. Aan de tijd die mensen kwijt zijn door in de file te staan, kan een prijskaartje gehangen worden: onderzoekers verwachten dat dit in de periode 2023-2030 tot 450 miljoen euro aan extra filekosten leidt.

Grote woningbouwlocaties

De grote bouwlocaties die als Novex-gebieden zijn aangewezen, lopen serieuze risico’s om geconfronteerd te worden met stikstofproblematiek. Zowel de bouw van woningen zelf als de aanleg van infrastructuur om de wijken te ontsluiten, zorgt voor aanzienlijke stikstofuitstoot. De kans is groot dat projecten hierdoor vertraging oplopen. Ook kan vanwege de stikstofdeposities bezwaar worden aangetekend bij de rechter.

De omvang van bouwlocaties is bepalend voor de afstand die mogelijk is tot Natura-2000 gebieden. Zonder emissieloos bouwmaterieel of het ‘salderen’ van emissies is een woningbouwlocatie waar jaarlijks 500 woningen worden gebouwd niet te realiseren op minder dan twee kilometer afstand van een beschermd natuurgebied. Dit is 9 kilometer voor een bouwlocatie waar jaarlijks 5.000 woningen worden gebouwd. De auteurs signaleren bij 11 van de 19 grote woningbouwprojecten in Nederland mogelijke stikstofproblemen. In totaal gaat het volgens het EIB om 460.000 woningen waarvan de bouw in gevaar komt.

De kortste klap om projecten toch door te kunnen laten gaan, is het verminderen of helemaal voorkomen van stikstofdeposities. Dit kan door (duurder) emissiearm of emissieloos bouwmaterieel in te zetten. Een andere mogelijkheid is salderen: door elders stikstofuitstoot te verminderen, ontstaat stikstofruimte die voor projecten kan worden aangewend. Ook is het mogelijk om via de aanleg van nieuwe natuur te compenseren voor de uitstoot die met bouwwerkzaamheden gepaard gaat. Dit is echter een zeer tijdrovend proces.

Doelmatiger beleid

Ook wordt gewezen op het tempo waarin vrijgekomen budgetten verschoven worden naar andere projecten. Die processen moeten sneller en efficiënter worden ingericht om productieverlies te voorkomen, schrijven de onderzoekers. Daarnaast kan er een verbeterslag worden gemaakt in de gebruikte systematiek om schade aan natuurgebieden te bepalen. Het beleid wordt doelmatiger door niet te kijken naar het effect van deposities op individuele stukjes natuur, maar naar het effect van deposities op gehele natuurgebieden.

Specifiek voor grootschalige bouwlocaties opperen de auteurs dat het mogelijk is knelpunten op te lossen door andere ruimtelijke inpassingen. Zo is het denkbaar dat meerdere, kleinschalige locaties een positiever effect op de stikstofdeposities hebben dan grote, gecentreerde locaties.