Casus Bij de herontwikkeling van Strijp-R, een van de voormalige fabriekshallen van Philips, koppelt Amvest cultuurhistorie aan een doelgroep van bèta's. Hiermee ontstaat een toekomstbestendige wijk die anticipeert op veranderingen in de lokale economie.
Projectgegevens
Locatie: Herontwikkeling van een van de drie voormalige industrieterreinen van Philips (Strijp S, Strijp T en Strijp R) aan de noordwestelijke grens van Eindhoven, met ca. 100.000 m2 aan kantoorgebouwen en verouderde fabrieken.
Programma: Ca. 500 woningen, waarvan een groot deel opgeleverd is. Zo’n 20% is vrije sector huur, de rest bestaat uit koopwoningen. Daarnaast zijn er voorzieningen zoals sportfaciliteiten, restaurants, een school en werk/atelier ruimtes.
Planning: 2006-2020
Opgave: Het naoorlogse terrein waar op grote schaal beeldbuizen werden geproduceerd herontwikkelen tot een woonwijk van hoogwaardige kwaliteit.
De stad, economie en haar inwoners
De associatie van Eindhoven met Philips zal door velen vlug gemaakt zijn en is typerend voor de relatie tussen stedelijke ontwikkeling en economie. Sinds de oprichting in 1891 is het hoofdkantoor van het internationaal opererende technologiebedrijf in Eindhoven gevestigd en heeft het in deze stad veel werkgelegenheid gecreëerd. Meer dan banen alleen, ontwikkelde het bedrijf in Eindhoven gedurende de vorige eeuw woningen en voorzieningen voor haar werknemers. De stad heeft daar een grote voorraad sociale huur aan overgehouden. Hoewel Philips zijn wortels stevig in Eindhoven heeft geplant, was het bedrijf vroeger belangrijker voor de economie van de stad dan dat het nu is. Toen Philips aan het begin van de 21e eeuw wegtrok naar de net buiten de stad gelegen High Tech Campus, begonnen bewoners zich meer in omliggende dorpen te vestigen.
Naast techniek had de stad een nieuw soort economie nodig. De aanwezigheid van de Design Academy in Eindhoven bood kans om de stad aantrekkelijker te maken voor bedrijven in deze sector om zich er te vestigen. ‘Techniek, Design en Kennis’ zijn tegenwoordig de strategische pijlers van de gemeente Eindhoven. De stad heeft als doel om kenniswerkers aan te trekken door een goed vestigingsklimaat te bieden met voldoende voorzieningen.
Hergebruik van cultuurhistorie
Bij de herontwikkeling van Strijp R, één van de voormalige fabriekshallen van Philips, heeft de ontwikkelaar Amvest gebruik gemaakt van het imago van Philips en van tevoren een duidelijke doelgroep gedefinieerd. Het idee van Amvest was om in stedelijk gebied een wijk te creëren voor bèta’s die op zoek zijn naar een woonwijk van hoge kwaliteit. De (toekomstige) buurtbewoners, geïnteresseerden en belangenvertegenwoordigers waren betrokken bij de visievorming van het gebied, die luidt: “Strijp R, home for inventive people”.
De initiële visie en de uiteindelijke identiteit van het gebied zijn sterk gekoppeld aan een duurzaam hergebruik van de aanwezige cultuurhistorie. De creatie van identiteit heeft ervoor gezorgd dat de doelgroep die Amvest voor ogen had, er nu ook is gevestigd. Een groot deel van de huidige bewoners van Strijp R is Engelstalig en werkt bijvoorbeeld bij het technologiebedrijf ASML. Het vestigen van deze doelgroep in het gebied draagt tenslotte weer bij aan het versterken van de Eindhovense economie.
Bewonersparticipatie
De initiatiefnemer Amvest ontwikkelde Strijp R voor eigen rekening en risico, wat als voordeel had dat de ontwikkelaar zelf het proces van visie- en planvorming en de betrokkenheid van diverse partijen kon inrichten. De gemeente is betrokken geweest voor ondersteuning, advies en toetsing, maar niet op financieel vlak. De ontwikkelaar koos voor een branding-strategie en heeft in de beginfase samen met buurtbewoners, geïnteresseerden en vertegenwoordigers van partijen met economisch, maatschappelijk of ecologisch belang gesproken over de toekomstige identiteit van het gebied. Door continue reflectie op de planvorming en het ontwerp met een focusgroep van potentiële toekomstige bewoners kon de vraaggerichtheid van de gebiedsontwikkeling gewaarborgd blijven.Gebiedsidentiteit
Om de beoogde identiteit van het gebied te versterken zijn fysieke kenmerken in Strijp R behouden en hergebruikt, zoals gebouwonderdelen, materialen en (randen van) bomen. Ook een portiersloge, loopbruggen, fabriekshallen en het oude perron zijn behouden terwijl deze officieel geen monumentale status hebben. Daarnaast maakte de ontwikkelaar gebruik van ongeplande initiatieven; toen ontwerper Piet Hein Eek voorstelde om een van de industriële complexen in Strijp R te kopen en te transformeren tot zijn nieuwe werkplek, ging de ontwikkelaar akkoord in de overtuiging dat de aanwezigheid van een bekende ontwerper het merkbeeld van het gebied zou versterken. Piet Hein Eek heeft uiteindelijk mee-ontworpen aan de transformatie van twee andere hallen.Betaalbaarheid
Voor het trekken van jonge kenniswerkers was betaalbaarheid van woningen een belangrijk uitgangspunt. Eén van de woonwijken in Strijp R is het Philipsdorp, wat voor starters een populaire locatie is vanwege de nabijheid van creatieve bedrijvigheid in het naastgelegen gebied Strijp-S. Om de woningen in Philipsdorp betaalbaar te houden, hoeft de architectuur niet altijd perfect te zijn, volgens de woningcorporatie Woonbedrijf: “Het past immers ook bij de identiteit van het gebied.”Belangrijkste lessen
• Maak gebruik van het bestaande imago en kenmerken van de stad en het gebied, maar anticipeer ook op veranderingen in de lokale economie.
• Houd naast de financiële haalbaarheid op de korte termijn ook rekening met de economische vitaliteit en (dus) waardeontwikkeling van het gebied op de lange termijn.
• Houd vast aan concept en identiteit gedurende het hele proces, ook in mindere periodes.
• Gebruik een branding-strategie voor het kiezen van een doelgroep en het ontwerp van de ruimtelijke omgeving, maar ook voor het vormgeven van het participatieproces én het realiseren van betaalbare producten.
Deze casusbeschrijving is voorbereid door Eva Ros, en besproken met Ralf Peeters van Amvest in februari 2018
Cover: Amvest
Cover: ‘Strijp R’ door Amvest (bron: Amvest)
Door Céline Janssen
Postdoctoraal onderzoeker Leerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft
