Succesvol netwerken in naoorlogse wijken

De naoorlogse stadswijk heeft onverminderd kwaliteiten die ertoe doen: het groene gemoedelijke karakter biedt een fijne leefomgeving in onze prikkelrijke steden. Evengoed zijn sociale problemen als eenzaamheid, onveiligheid en saaiheid niet ongewoon. Deels vanwege de typische ruimtelijke opzet en de striktheid daarvan. Het is er hoog óf laag, privé óf openbaar, we vinden er woningen óf voorzieningen. Veel wijken zijn gebouwd in één dominante bouwperiode met de bijbehorende sobere en doelmatige uitstraling. Destijds gedragen door een visie op ‘modern samenleven’ en de wijkgedachte.

Alleen pakte dat ‘moderne samenleven’ anders uit. Het leven op straat is stilletjes, het groen is vooral kijkgroen, auto’s werden dominant en de flats als ‘woonmachines’ zijn bepaald geen sfeermakers.

Complexe maatschappelijke uitdagingen

Bovendien neemt de complexiteit van gebiedsontwikkeling sterk toe, ook in deze wijken. Het gaat al lang niet meer alleen over (ge)bouwen. Minsten zo belangrijk zijn de diverse maatschappelijke uitdagingen: sociale cohesie, inclusiviteit, gezondheid, energie, natuur, mobiliteit, materiaal, data, et cetera. Voor deze uitdagingen is een vereende inspanning nodig van een scala aan organisaties en de gemeenschap. Bovendien vraagt de gedragsverandering voor transities als energie en mobiliteit om een actieve betrokkenheid van de bewoners.

Voor gebiedsontwikkelaar is het zaak om succesvol ‘te netwerken’ in de naoorlogse stadswijk, met stakeholders, gemeenschap en partners, van technicus tot ecoloog. Daarbij voortdurend oog te hebben voor sociale netwerken in de wijk en het leggen van verbindingen met bestaande én nieuwe relaties. Hoe pakken we dat aan?

Bestaande kwaliteiten verbinden

Het bestaande vormt altijd het begin. Een goed werkbare strategie om sociale netwerken te versterken en mensen te verbinden, is Asset Based Community Development. Deze methode neemt de kennis en kunde van mensen en organisaties in de wijk als uitgangspunt: ‘de assets’. De methode komt uit de VS, maar in de Rotterdamse wijk Bospolder-Tussendijken (‘BoTu’) wordt deze bijvoorbeeld ook met succes toegepast. Formele en informele sociale netwerken regelen er zaken als welzijn, gezondheid, cultuur, energie en gezelligheid: van energiecoöperatie en groeninitiatieven tot vrouwennetwerk en burenhulp. Verbinden en veerkracht zijn de sleutelbegrippen.

Sociale infrastructuur

Sociale infrastructuur speelt een belangrijke rol bij het in stand houden en versterken van sterke sociale netwerken. Het is iet voor niets een van de pijlers in de Actieagenda Wonen. Sociale infrastructuur bestaat uit het geheel van plekken en routes, waar huidige en nieuwe bewoners elkaar ontmoeten en allerlei zaken uitwisselen. Dit geheel versterkt de binding met elkaar en de buurt en draagt zo bij aan welzijn en gezondheid. Deze plekken en routes moeten bij verdichting dus wel gemaakt worden. Wij doen drie suggesties:

1 Creëer een publieke plek, een schakel in de sociale infrastructuur

Een ‘publieke schakel’ is een herkenbare plek in het netwerk van de wijk. Een ‘derde plek’ waar iedereen welkom is en waar je zonder twijfel alleen naartoe gaat, ook zonder doel. De sfeer is vrolijk en gemoedelijk en ieders status is onbelangrijk. Kansrijke plekken zijn een bibliotheek, school, buurthuis, buurtplein/-tuin, of koffiehuis/snackbar.

2 Accentueer routes en verbindingen

Geef mensen een aanleiding om de deur uit te gaan. Accentueer die mooie routes in de wijk, in combinatie met de bovengenoemde publieke plekken. Een ommetje wandelen is namelijk gezond en gezellig als je nog eens iemand tegenkomt. Aanstekelijke voorbeelden vinden wij: het ‘rondje Stadionpark’ in Rotterdam- Feyenoord, de openbare kunstfietsroute in Nantes en de Groene Connectie in Rotterdam-West.

3 Maak gebouwen met tussenzones

Spontane ontmoeting is gebaat bij ‘tussenzones’ van openbaar naar privé. De meest spontane ontmoetingen met de buren ontstaan op ‘de drempel’ aan de stoep. Dat principe moet net zo belangrijk zijn in een woongebouw, in de entree en in het trappenhuis, aan de galerij en bij de lift. Maak deze plekken ruimer en aantrekkelijker met ‘iets handigs’: gereedschapskast (voorbeeld TuLu), een gemeenschappelijke wassalon, werkplaats met collectief te gebruiken gereedschap of een (dak)tuinhuis.

Sociale netwerken initiëren transities

Sterke sociale netwerken en actieve bewoners zijn onontbeerlijk om transities op gang te brengen. Transities gaan pas echt vliegen met ander gedrag. Sociale omgeving en goede voorbeelden van herkenbare mensen zijn een sleutel in deze gedragsverandering. Energie-coöperatieven en energiecoaches zijn een goed voorbeeld: de buurt regelt dat voor de buurt.

Ook voor een thema als mobiliteit biedt dit kansen. In de naoorlogse wijk past het namelijk gewoonweg niet: én bouwen én de buitenruimte verbeteren én extra parkeren realiseren. Een andere omgang met mobiliteit is onontkoombaar. Natuurlijk is daar nabijheid van openbaar vervoer en voorzieningen voor nodig en dragen apps en deelmobiliteit hun steentje bij. Maar daarmee alleen redden we het niet. Faciliteer een ‘buurtbeweging’ van bewoners, die de mobiliteit veranderen. Samen besluiten welke parkeerplekken er worden opgeheven en welke kwaliteiten daardoor voor de buurt ontstaan.

Slimme ontwikkelaars worden netwerkorganisaties

Al met al vergt het opereren in de stadswijk de ultieme integrale aanpak. Slimme ontwikkelaars worden netwerkorganisaties, die samen met partners én de gemeenschap aan deze gebiedsontwikkelingen werken. Zij hebben oog voor sociale structuren en een sterk netwerk in de wijk. Hierdoor wordt de veerkracht en levendigheid van de gemeenschap versterkt. Daarnaast verbinden gebiedsontwikkelaars een scala aan partners aan de buurt en de opgave, om zo actuele uitdagingen écht integraal en duurzaam aan te pakken. Juist nu de vooruitzichten somber zijn en de budgetten knellen.