Suikerunie-terrein Groningen

Stedelijke ontwikkeling op uitnodiging

Het is de locatie waarvan menigeen in ‘Stad’ zegt: ‘hadden we die maar eerder ter beschikking gehad…’. Waarmee gedoeld wordt op de nabijheid tot de binnenstad, in vergelijking met het woongebied Meerstad dat aan de oostkant van de stad aanmerkelijk verder weg ligt. Maar Meerstad was ruimschoots in ontwikkeling genomen op het moment dat in 2011 het gemeentebestuur van Groningen de sleutels van het Suikerunie-terrein in handen kreeg. En hoewel de ontwikkeling van Meerstad op een stevige nieuwe leest is geschoeid (‘ont-GEM’d’ met afscheid marktpartijen, forse afname bouwprogramma), kon die ontwikkeling door de gemeente niet meer in zijn geheel worden stopgezet. Daar vindt dus de komende jaren voor een belangrijk deel de Groningse woningbouwproductie plaats. Pas over 15 à 20 jaar, als Meerstad gereed is, komt het Suikerunie-terrein in beeld voor woningbouw.

Scherpe grens

De verzuchting ‘hadden we maar’ heeft ook iets te maken met de traditie in de stad om zo compact mogelijk te bouwen. In de tijd van voormalig wethouder Ypke Gietema waren stadsuitbreidingen feitelijk taboe; de scherpe grens tussen stad en ommeland moest zoveel mogelijk in stand worden gehouden. In latere jaren, onder andere wethouders, liet men dat principe varen, zoals bij het watergebonden woonmilieu Reitdiep-haven aan de noordkant van de stad. Gietema – hij overleed in maart 2013 – had vast wel raad geweten met het Suikerunie-terrein. Het zou waarschijnlijk top-down zijn ingevuld met woningbouw en andere stedelijke functies, met de stad zelf aan het roer.

Van onderop

Maar anno 2014 zijn het andere tijden. De centrale sturing vanuit het gemeentehuis en de dienst RO/EZ (ook een Gietema-product) is grotendeels ten einde. Onder leiding van wethouder Frank de Vries werd enkele jaren geleden de beweging ingezet naar ‘stadsontwikkeling van onderop’. Ondernemers en burgers mochten zelf met plannen komen voor locaties, zoals het Ebbingekwartier (onderdeel van de gebiedsontwikkeling CiBoGa). Hier is het Open Lab Ebbinge opgezet: een mix van tijdelijke bebouwing en allerlei manifestaties. Bij de ontwikkeling van het Suikerunie-terrein wordt die lijn nu doorgetrokken, onder leiding van PvdA-wethouder Roeland van der Schaaf.

15 plannen

Net na de zomer van 2011 kreeg Groningen het terrein overgedragen van de Suikerunie, die zich terugtrok op de fabriekslocatie in Hoogkerk. De gemeente schreef direct een prijsvraag uit voor enthousiaste ‘Stadjers’ met ideeën; 179 inzendingen kwamen binnen. Vooraf had de gemeente, naast het tijdelijk gebruik van het gebied, vier andere opgaves benoemd:
- zorg dat mensen kennismaken met het terrein (‘mentaal ontginnen’);
- creëer ruimte voor innovatieve activiteiten op het gebied van energie, duurzaamheid en bedrijvigheid;
- kijk of activiteiten ook geld kunnen opbrengen;
- ontsluit het gebied.

Een jury wees 15 plannen aan als collectieve winnaar, die samen met de gemeente de visie mochten uitwerken. De helft hiervan viel in de loop van 2012 af; zij konden – zo formuleerde het Dagblad van het Noorden het althans – niet goed omgaan met de talloze eisen die bij de uitwerking om de hoek kwamen kijken.

Aparte onderneming

Inmiddels zijn er nog acht plannen over, die uiteenlopen van ‘De Wolkenfabriek’ (restaurant waar groepen zelf koken) via een hondenpark en een camperplaats tot en met een stadsboerderij en een suikerkas. De gemeente heeft, in een parallel traject, aan ploeg id3 (een samenwerking van Dick Janssen/Rizoem, Hein Braaksma en Paul van Bussel architecten) gevraagd een financieel- en samenwerkingsmodel voor het gebied te ontwikkelen. Daarin staat de oprichting van een maatschappelijke onderneming centraal, die het tijdelijk gebruik van de locatie in goede banen leidt. De gemeente participeert in deze onderneming en brengt de grond in, andere partijen kunnen participeren door kapitaal, kennis of diensten in te brengen.

Nieuwe rol

Voor de gemeente Groningen fungeert het Suikerunie-terrein als een proeftuin voor ‘stedelijke ontwikkeling op uitnodiging’. Dat is nieuw voor een gemeente die lang gewend is geweest zelf de lijnen uit te zetten. Het college van B&W verwoordt het eind 2013 in een raadsvoorstel als volgt: ‘Deze vorm van ontwikkeling vereist een nieuwe werkcultuur van de gemeentelijke organisatie, een op het gebied toegesneden organisatie en een vermindering cq. wijziging van bestaande beleidskaders en regelgeving.’ Om de vaart erin te houden, wordt in september 2013 besloten een kwartiermaker aan te stellen die onder meer de genoemde maatschappelijke onderneming moet gaan optuigen. Ook moet deze de financiën nader onder de loep nemen. Uit het onderzoek van ploeg id3 bleek namelijk dat er teveel jaren overheen gaan voor er ‘substantiële opbrengsten’ worden gegenereerd. Tegelijkertijd is de gemeente zo reëel te onderkennen dat ‘een sluitende exploitatie met louter tijdelijke programma’s een vrijwel onmogelijke opgave is’. Verder zet de gemeente een ‘aanjaagteam’ in dat initiatiefnemers die iets willen, koppelt aan lege plekken of gebouwen in de stad.

Groen beton

In de tussentijd is er al met regelmaat het nodige te doen op het terrein, legaal of illegaal. Zo werd in september 2013 een kleine wietplantage op het terrein opgerold. Niet veel later vond er in nog overgebleven gebouwen op het terrein (het meeste is afgebroken) de fotomanifestatie Noorderlicht plaats. De publicatie ‘De flexibele stad’ werd hier gepresenteerd. Gestudeerd wordt er ook nog steeds, het meest recent in Europan12-verband. Winnaars Elizabeth Keller en Remco Rolvink ontwikkelden een strategie om het Suikerunieterrein bij de stad Groningen te betrekken, onder meer door het maken van een brug over het aangrenzende Hoendiep. De brug wordt gemaakt door de Groningers zelf: met olifantengras wordt ‘organisch beton’ gemaakt, totdat de brug zover klaar is dat hij over het Hoendiep gedraaid kan worden. De brug is zodoende niet alleen een stedelijke schakel, maar brengt ook een sociale verbinding tot stand.

Projectgegevens

Zie ook

- suikerfabriek
- Zaandam krijgt energieopwekkende planten