Opinie Er zijn in essentie twee soorten antwoorden op milieuvraagstukken. Techno-fixes: innovaties om menselijke behoeftes te bevredigen met minder negatieve milieueffecten, en vraagreductie: berusten in niet vervulde behoeftes, en dus helemaal geen negatieve milieueffecten. Maar als het om de combinatie van gebiedsontwikkeling en milieuvraagstukken gaat, zijn er volgens publicist Ties Rijcken nieuwe opties nodig.
Steeds meer van mijn vrienden proberen te consuminderen. Vraagreductie sluit aan bij de klassieke deugd van de matiging. Ook ik wil mij moreel verheffen, dus ik eet bijna niks dierlijks meer, koop zoveel mogelijk tweedehands spullen en vlieg alleen nog sporadisch naar héél mooie landen.
Reduceer ik mijn behoeftes hiermee daadwerkelijk, of verschuif ik ze? (Het rebound-effect, uitgelegd in het boek Apocalypse Never.) Tikt dit aan of is het gerommel in de marge van de moderne mens als onverdroten energy guzzler? Zelfs bij mijn meest milieubewuste vrienden blijft de deurbel wekelijks rinkelen voor pakketjes behoeftebevrediging. Zijn het niet vooral anderen, die aan vraagreductie moeten doen?
Energieverspilling
Volgens filosoof Hans Achterhuis dateert de vrees om de “draagkracht van de aarde” te overschrijden al van de oude Grieken. Een geweldig boek over de tegenstelling is The Wizard (techno-fixing) and the Prophet (vraagreductie).
Als beleidsmakers op vraagreductie inzetten, ruimtegebruikers zich ertegen verzetten en de vraagreductie er niet van komt, leidt dat tot energieverspilling
Ik zie het begrijpelijke verlangen naar vraagreductie ook in de waterpolitiek. Juist omdat vraagreductie moreel aantrekkelijk is maar in de kern twijfelachtig moeten we waakzaam zijn: als beleidsmakers er op inzetten, ruimtegebruikers zich ertegen verzetten en de vraagreductie er uiteindelijk niet van komt, heeft het een tegenovergesteld effect: energieverspilling. Hier volgen twee casussen.
Rijnenburg
Tussen Leidsche Rijn en IJsselstein kunnen 50.000 woningen gebouw worden, gedreven door behoeftes aan de werkgelegenheid, voorzieningen en cultuur van Utrecht. Het debat gaat momenteel over het aantal woningen en het stedenbouwkundig plan.
Er is een ontwerp aangedragen met 22.000 woningen en een groene wig vanuit het Groene Hart richting de stad. De wig blijft onbebouwd, om als bergingsgebied voor piekbuien te kunnen functioneren.
Ik vind het een mooi ontwerp en ben er van overtuigd dat vakbekwame watermanagers welk aantal woningen dan ook van een prima klimaatbestendig watersysteem kunnen voorzien. 50.000 woningen geven een enorme milieubelasting. Zou misschien - bewust of onbewust - achter het gepresenteerde ontwerp niet de veronderstelde waterbergingsnoodzaak zitten, maar de wens tot vraagreductie?
Markermeer
Rond het Markermeer staat de behoefte aan buitendijkse ontwikkeling onder druk, omdat we in een verre toekomst wellicht het peil omhoog moeten brengen. Ik tel tussen de Houtribdijk, de Oranjesluizen en de Nijkerkersluis 31 bestaande jachthavens, woonwijkjes en recreatieve terreinen, die gedupeerd worden door peilopzet.
Lokale compensatie zal hoogstwaarschijnlijk meer geld en energie kosten dan het met extra technologie handhaven van het huidige peil en de huidige zoetwaterbeschikbaarheid. Zou het misschien ook hier kunnen dat het tegenwerken van buitendijkse ontwikkelingen - wederom bewust of onbewust - niet gedreven wordt door verstandig waterbeheer maar door weerstand bij steeds meer bebouwing en weerstand bij steeds meer technologie, oftewel het verlangen naar vraagreductie?
Fixen
Woningbouw en ruimtelijke ordening zijn complexe vraagstukken. Het gaat mij om zuiverheid in de argumentatie. Als we doordenken, zou het best eens kunnen dat het uiteindelijk niet gaat over techno-fixing versus vraagreductie, maar over welke techno-fixes het beste de boel fixen.
De technowereld is absurd, maar is nou eenmaal de habitat van de 21ste eeuw.
Deze column verscheen eerder op Waterforum.
Cover: ‘Woonwijk in de Noorderplassen, Almere’ door Pavlo Glazkov (bron: shutterstock.com)
Door Ties Rijcken
Innovator en publicist over water en verbonden aan de Technische Universiteit Delft
