Tijdelijk is het nieuwe permanent, experiment de structurele vorm

Einde van een tijdperk

Sinds de crisis van 2008 is er nogal wat veranderd in 2016. Het Vereveningsfonds – de optelsom van alle grondexploitaties – staat er niet goed voor. En omdat de vraag naar kantoren structureel zo goed als is verdwenen zijn de vooruitzichten somber. Als gevolg hiervan kan de gemeente gebruikelijke blauwdrukaanpak niet meer volhouden. Natuurlijk de ontwikkeling van de Zuidas gaat gestadig door op de oude manier mede omdat een groot deel van de investeringen in de infrastructuur rond de Zuidas worden opgebracht door het Rijk.

Van een mammoettanker naar een klein, snel en wendbaar zeilschip.

Door de jarenlange topdown blauwdrukplanning was er in de samenleving veel wantrouwen jegens de gemeente ontstaan. Dit uit zich in een sterk verlangen in de Amsterdamse samenleving om het heft in eigen handen te nemen en zaken zonder de overheid te regelen. Een verlangen van vooral jongeren die sinds 2010 hun opleiding afronden zonder enig zicht op werk. Voor het stadsbestuur – zich bewust van de legitimiteitsvraag – is dit maatschappelijk verlangen naast het ontbreken van geld een andere reden om de gemeentelijke organisatie, op basis van een andere sturingsfilosofie, op te tuigen. De grote diensten van weleer hebben in 2016 dan ook plaats gemaakt voor een veel kleinere snellere en meer wendbare organisatie.

Een rizoom van een nieuwe generatie ruimtelijke professionals

De veelal jonge ruimtelijke professionals, zoals architecten, stedenbouwers, sociaal wetenschappers, cultureel programmeurs, concept-ontwikkelaars en andere creatievelingen, zijn niet werkloos bij de pakken neer gaan zitten. Zij verbinden zich vanuit een onafhankelijke en zelfstandige positie als professional en in netwerkverband aan concrete ruimtelijke opgaven of belangrijke thema's met een ruimtelijke component zoals voedsel, energie, water, gezondheid en armoede. Juist omdat zij zich maatschappelijk en van onderaf engageren, geniet het netwerk van ruimtelijke professionals veel vertrouwen bij de Amsterdamse samenleving. Dit tot opluchting van het bestuur. Onafhankelijk en zelfstandig betekent zeker niet alleen, maar ook niet in organisaties, opereren. Het gaat hier om een zogenaamde rizoom. Afhankelijk van opgave of thema vormen deze ruimtelijke professionals – wendbaar, onafhankelijk en flexibel als zij zijn – zeer efficiënt werkende tijdelijke zwermen.

De stad als co-product op basis van experimenten Voor het stadsbestuur komt dit rizoom ook om andere redenen niet ongelegen. Het proces- en projectmanagement en het ontwerpen wordt grotendeels efficiënt door het Rizoom uitgevoerd. Vaak coproducerend met ambtenaren in een open-work-space in een voormalige stadsdrukkerij. Cowerkplekken in Berlijn diende bij de de inrichting in 2013 als voorbeeld. (www.urbansignature.nl) De instrumenten waarop de overheid de samenleving elkaar vinden zijn itt het verleden veel lichter van aard. Er wordt veel geëxperimenteerd met proces en instrumenten. Dat wat niet werkt wordt snel terzijde geschoven.

Gluren bij soms globale buren Men laat zich – met een focus op uitvoering – inspireren door het buitenland. Zoals de strategisch aanpak van het Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen (zie ook: www.agstadsplanning.be). Ook Berlijn – sinds de eeuwwisseling failliet! – is een fascinerende aantrekkelijk blijvende stad, die inspireert. In de stedelijke vernieuwingsgebieden wordt ook geput uit buitenlandse voorbeelden zoals Engeland en Brazilië (oasisholland.ning.com) Maar vooral de in de praktijk goed werkende Engelse aanpak – denk aan Big Society – wordt in 2016 ingezet. De belangrijkste paradigmashift is echter dat de gemeentelijke sturingsfilosofie is gebaseerd op “loslaten, vertrouwen, verbinden” .

Een bont ruimtelijk geheel In het Amsterdam van 2016 leidt dit tot een bont palet van ruimtelijke projecten en dito werkwijzen met wisselend succes. In de stedelijke vernieuwingsgebieden is het aanbieden van klusflats de overheersende vorm waarin de woningen worden vernieuwd. Zowel voor de daar al wonende bevolking als nieuwe stedelingen biedt het fenomeen klusflats ongekende maar vooral betaalbare perspectieven voor wonen en werken. Leegstaande winkel- en kantoorruimte etc. van zowel overheid, corporaties als bedrijven zijn ingenomen door bewonersondernemingen. Een vorm die in 2012 opkwam en trust wordt genoemd (www.lsabewoners.nl). Nieuwbouw vindt mondjesmaat plaats op de vele bouwrijpe gronden die de stad sinds 2011 kent (www.gisdro.nl) en dan vooral in de vorm van (Collectief) Particulier opdrachtgeverschap

Tijdelijk is het nieuwe permanent

Bewoners van de laatste grootschalige woningbouw (IJburg fase 1)gebruiken de coöperatievorm voor hun energievoorziening. Onder de naam “Energijburg“ hebben zij de concessie verworven om tijdelijk op het beoogde (grondgebied van) IJburg fase 2, zowel windmolens als drijvende bokken met zonnecellen in het water te realiseren. Op het naburige Zeeburgereiland vindt in 2016 het inmiddels landelijk bekend geworden (en ooit tijdelijk bedoelde) Magneet-festival plaats. Ook proberen pioniers onder de naam “Pauzestad” tijdelijk nieuwe experimentele vormen van collectief particuliere stedenbouw uit. De randvoorwaarden voor tijdelijk gebruik van braakliggende terreinen zijn teruggebracht tot vier woorden; schoon,heel, veilig en gezond. Het is aan het initiatief om uit te zoeken en aan te geven hoe men hier invulling en vorm aan geeft. Op het braakliggende sportpark Riekerhaven zijn de vervuilde sloten en de vervuilde bagger op de slootkanten inmiddels gereinigd met behulp van planten. Op de voormalige sportvelden wordt gerst verbouwd. In de voormalige kantine en kleedkamers staan de brouwketels waarmee lokaal bier wordt gebrouwd en...