Tips voor een inclusieve stad: creëer ruimte voor ontmoeting en stimuleer sociale cohesie

Verslag jaarcongres Waardevol Wonen – De Vernieuwde Stad 5 oktober

“Corporaties zijn vooral heel lief, heb ik vandaag gemerkt”, besluit Monique Kremer, bijzonder hoogleraar Actief Burgerschap UvA en wetenschappelijk medewerker WRR, de dag. Dat de passie voor het creëren van een inclusieve stad bij de werknemers van wooncorporaties hoog is, wordt tijdens het jaarcongres evident. Los van de recent sterk toegenomen aandacht voor het begrip ‘inclusieve stad’, zetten zij zich al decennialang in om alle wijkbewoners een prettige leefomgeving te bieden. Een telefoontje ’s avonds laat, met de vraag om nog even de deur van een gemeenschappelijke ruimte van het slot te halen, is voor hen geen probleem.

Toch speelt ook bij woningcorporaties de vraag wat ‘de inclusieve stad’ precies betekent. Enkele gehoorde definities:

• “een stad waar iedereen meedoet”

• “een stad met bereikbare basisvoorzieningen”

• “een fijne stad waar mensen elkaar ontmoeten”

• “een stad van iedereen, voor iedereen”

• “een stad die ruimte geeft en ruimte laat voor mensen om zichzelf te ontplooien”

Dan volgt de pragmatische vraag: wat moeten we doen om deze gewenste stad te maken? En hoe organiseer je dat? Tijdens de dag worden twee antwoorden duidelijk: 1) stimuleer sociale cohesie en 2) creëer fysieke ruimte voor ontmoeting.

     1. Stimuleer sociale cohesie

Bezoekers concluderen dat ontmoeting essentieel is voor een inclusieve stad, om zo sociale cohesie onder inwoners te creëren. Corporaties kunnen hiervoor een belangrijke rol innemen door bewoners te activeren en ontmoetingen te faciliteren. De bezoekers pleiten ervoor om hun vakspecialisten op sociaal gebied (dus de mensen in de wijk) meer ruimte te geven. Ook willen zij meer capaciteit vrijmaken voor ‘opbouwers’ van wijken, zoals wijkcoördinatoren.

In de afgelopen jaren is echter flink bezuinigd op dergelijke arbeidsplaatsen. Het idee om de functie van een wijkcoördinator terug te laten komen, is ook voor gebiedsontwikkeling interessant. Belangrijke vragen om daarbij rekening te houden: welke rol kan de wijkcoördinator in het gebiedsontwikkelingsproces hebben? Waar in het proces vindt het stimuleren van sociale cohesie plaats? En moet deze persoon iemand van een corporatie zijn, of kan diegene ook van een ontwikkelaar komen?

De tweede oplossing voor een inclusieve stad volgt uit het pleidooi van Wouter Veldhuis van MUST Stedenbouw over het belang van openbare ruimte als facilitator voor informele netwerken. Want, zegt hij: “Een inclusieve woonomgeving is veel meer dan betaalbare woningen alleen.” Aan de hand van fotografieserie ‘Buurtbanden’ van fotograaf Rufus de Vries, laat Veldhuis zien hoe onze woonomgevingen tal van informele ontmoetingsplekken bevatten die cruciaal zijn voor sociaal contact. Deze plekken zijn juist geen gedefinieerde ontmoetingsplekken zoals cafés of restaurants, maar onverwachte plekken, zoals een gemeenschappelijk trappenhuis, het schoolplein, de verzamelplek voor afvalcontainers, grasveldjes en speeltuinen.

Door de toegenomen druk op ruimte in steden, verdwijnen er alleen steeds meer van deze informele ontmoetingsplekken in het publieke domein. “Toch kan zo’n 50 m2 aan collectieve ruimte in een wijk, enorm bijdragen om eenzaamheid te voorkomen”, betoogt Veldhuis. En hoewel openbare ruimte vaak aan gemeenten toebehoort, is veel collectieve ruimte in het bezit van woningcorporaties. Door informele plekken op te nemen in vastgoed- en beheerstrategieën, adviseert hij, kunnen we in steden fysieke ruimte voor ontmoeting creëren. Ook gebiedsontwikkelaars kunnen een rol spelen bij de invulling van deze informele ruimtes, bijvoorbeeld door flexibel om te gaan met initiatieven en veranderingen in projecten. “Een verkeerd ingecalculeerde parkeerplaats biedt bijvoorbeeld mogelijkheden om uiteindelijk gebruikt te worden als collectieve tuin.”

Lessen voor gebiedsontwikkeling

“Kun je eigenlijk wel bouwen voor het creëren van gemeenschappen?”, vraagt bijzonder hoogleraar Kremer aan het einde van de dag. Daarmee keert zij terug naar de basale vraag over de rol van de ruimtelijke omgeving voor sociale doeleinden. Als je de inclusieve stad interpreteert als een plek waar bewoners elkaar op een positieve manier ontmoeten, is het antwoord op de vraag ‘ja’, blijkt uit het congres. Geef daarvoor wijkprofessionals een grotere rol bij het stimuleren van de sociale cohesie onder bewoners, en houd fysieke ruimte open voor informele ontmoetingsplekken. Het is aan gebiedsontwikkelaars om te bepalen hoe zij deze twee zaken een plek geven bij ontwikkelingsprocessen, de grondexploitatie en in de beheerfase.

Cover: Loes Schleedoorn