Transities in de stad: waar staan we eigenlijk?

Werkconferentie Watertorenberaad 2017: Doorpakken in de stad

Op twaalf hoog in de Rotterdam Science Tower heet Antoinette van Heijningen, eigenaar van Urbancore en medeoprichter van het Watertorenberaad, een bomvolle zaal welkom en ze belooft het publiek een inspirerende middag, waarin de huidige opgaven voor stedelijke ontwikkeling besproken zullen worden, zowel door middel van theorie als praktijkvoorbeelden.

De renaissance van Rotterdam

“Het gaat goed met Rotterdam”, vindt Ronald Prins, directeur Ruimtelijke en Economische ontwikkeling Gemeente Rotterdam. Hij somt de cijfers op: er zijn meer vacatures, hoger opgeleiden blijven langer plakken en het aantal hotelbezoekers stijgt flink. Als vertegenwoordiger voor de gaststad van de conferentie laat Ronald Prins het publiek zien dat er hard gewerkt wordt in Rotterdam; plannen voor het Central District, de binnenstad als City Lounge, het Nationaal Programma Zuid, de MerweVierHaven en een Floating farm komen aan ons voorbij. 

“Kan Rotterdam het wel aan om zo ‘booming’ te zijn?” is de terechte vraag van Antoinette van Heijningen.  Ronald Prins wijst op de faciliterende rol van de overheid. De ontwikkelingen zijn niet het product van de gemeente alleen, maar van heel veel verschillende partijen.

Peter Ruigrok, voorzitter van het Watertorenberaad, benadrukt dat we veel opgaven integraal aan moeten pakken. Energietransitie is bijvoorbeeld niet alleen een fysiek probleem, maar heeft ook een sociale en economische component.  Deze uitspraak is een mooie inleiding op het mini-college ‘transitiedynamiek’, door Derk Loorbach, professor Socio-economic Transitions aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en directeur bij DRIFT.

Dynamiek van transities

Waar de mens in normale conditie gewend is het bestaande aan te passen en te verbeteren, draait het bij transities om een totaal andere manier van doen en denken. “Transities zijn langdurige processen”, vertelt Derk Loorbach, “waarbij het niet per se de vraag is of ze nodig zijn, maar juist hoe we ermee omgaan”. Als voorbeeld geeft hij duurzame mobiliteit. Op de korte termijn zien we dat er geëxperimenteerd wordt met fietsvriendelijke gebieden, waarbij dan vaak erg praktisch wordt gedacht. Er worden manieren verzonnen om expres fietsfiles te veroorzaken, om zo een legitieme reden te hebben voor het verbreden van fietspaden. Het is dan tijd om ons af te vragen wat we aan het doen zijn, en wat feitelijk het probleem is. Het probleem bij de transitie naar duurzame mobiliteit heeft bijvoorbeeld ook een sociale component: kan iedereen wel fietsen? Door dit stapje terug te nemen, zijn in Rotterdam programma’s opgezet zoals Fietsen op Zuid. Op die manier wordt vervolgens meer naar een oplossing voor de lange termijn toegewerkt. 

Kortom, transities zijn herkenbaar wanneer al het geëxperimenteerde massa begint te krijgen, wanneer steeds meer mensen aanschuiven bij de vooroplopers, wanneer de kosten omlaag gaan en wanneer er nieuwe sectoren ontstaan. Aan de andere kant kunnen we signaleren dat de oude werkwijze vastloopt. Door toenemende concurrentie, destabilisatie, twijfels aan de volhoudbaarheid en politiek ingrijpen, kunnen we zien dat er structurele transitie aan de gang is.

Na deze uitleg volgen er presentaties van Guus Balkema, oprichter 010 works, Rienk Postuma, projectmanager woningstichting De Key, Bob Jansen, partner Ligottto en Duzan Doepel, architect/oprichter DoepelStrijkers, die inspirerende praktijkvoorbeelden geven van innovatieve projecten op het gebied van wonen en werken.

Duurzame stedelijke ontwikkeling

Het tweede deel van de middag is gewijd aan het thema ‘duurzame aanpak’ en wordt afgetrapt door Arjan van Timmeren, professor Environmental Technology & Design aan de Technische Universiteit Delft. Met een indrukwekkende hoeveelheid kennis laat hij zien hoe het gebruik van big data kan leiden tot duurzamere steden. Door steden te zien als metabolismen in plaats van als façades, kan er op vele slimme manieren gewerkt worden aan criminaliteit, hittestress of mobiliteit.

Een grote opgave voor slimme steden verwacht Arjan van Timmeren in het betrekken van de mens. De waarde van big data zit hem namelijk niet in de data zelf, maar in wat men ermee doet. Een voorbeeld: tijdens een evenement in de stad wordt op bepaalde plekken in de stad de plaatselijke drukte gemeten en doorgegeven aan de organisatie. Die kan hierop reageren en kan besluiten routes af te zetten of om te leggen. Een slimme oplossing om de veiligheid te handhaven, lijkt het. Het is echter de vraag hoe de drukte door de bezoekers ervaren wordt. Gaat het om “goh, wat is het gezellig druk”, of  om “jeetje, wat is het druk zeg”?

Over energietransitie

Wiert Jan de Raaf, Manager Metropoolregio Rotterdam en Den Haag van Eneco gaat dieper in op de opgaven rondom energietransitie. Hij ziet de energievoorziening in Nederland veranderen van een centraal naar een decentraal systeem, meer duurzame bronnen komen in de plaats  van fossiele brandstoffen en meer participatie van burgers bij het opwekken van energie. Het gebruik van duurzame energiebronnen vraagt, vanwege de afhankelijkheid van wind en zon, oplossingen om elektriciteit op te slaan; iets wat tot nu toe nauwelijks gedaan is.

Innovatie ligt (onder andere) bij startups

Aan het einde van de middag wordt het tempo nog eens opgevoerd wanneer Philip Smits, directeur van Blauwhoed, zijn 10 minuten spreektijd deelt met de twee startups. Blauwhoed is met verschillende startups een samenwerking aangegaan. Dirk Huibers, medeoprichter van Octo, geeft een pitch over een app die  de beschikbaarheid van flexplekken in een kantoorgebouw slim coördineert. Een algoritme zoekt de balans tussen de wensen van de werknemer die op zoek is naar een werkplek (‘zoek ik vandaag een stille of juist een gezellige plek?’), en tussen de beschikbare werkplekken van dat moment. Wim Hogenhout, oprichter van Chess Wise, pitcht zijn ontwerp voor draadloze lichttechnologie, specifiek toegepast in slimme straatverlichting in Nederland.

Een lopend bedrijf als Blauwhoed biedt deze startups een netwerk en financiële steun en krijgt er verfrissende ideeën van jong bloed voor terug. Als we even terugdenken aan de theorie van Derk Loorbach, kunnen we de startups zien als de vooroplopers met experimentele oplossingen, en een dergelijke samenwerking met Blauwhoed als een mooie opstap richting langetermijntransitie.

Veranderingen zijn gaande op de gebieden van energie, duurzaamheid, mobiliteit en technologie en het is daarom goed om zo nu en dan stil te staan bij wat nu eigenlijk het probleem is. Door de vele praktijkvoorbeelden en door de verhelderende theorie over transitiedynamiek heeft de conferentie inderdaad een beeld geschetst waar we nu staan op het gebied van innovaties en transities in steden. De opgaven zijn gesteld, doorpakken nu maar!