Opinie Vorige week presenteerde Denktank Denkwerk het rapport Klein land, grote keuzes: over Nederland in 2050. Daarin wordt gepleit voor een aanpak van de woningnood in combinatie met natuur en de inzet van snelbussen onder regie van het Rijk, plus een visie op de aanpak van de energietransitie. De denktank stelt dat er onder regie van het Rijk nieuwe woningbouwlocaties moeten worden aangewezen om verdere “verrommeling” in ons land te voorkomen. Een daarvan is het Groene Hart. De NOVI-alliantie speelt hier op dit moment al goed op in, door in een aantal regio’s samen met de bestuurders te kijken naar uitvoeringsgerichte mogelijkheden. Ze werkt in vijf regio’s in Nederland aan regionale investeringsagenda’s (RIA’s) om de NOVI-ontwerpnota van het Rijk te vertalen naar uitvoering voor het komend decennium. Ons land zal de komende eeuw, net als tijdens de vroegere ‘strijd tegen water’, immers ruimtelijk behoorlijk veranderen. Als kader voor de regionale investeringsagenda’s is het daarom ook interessant te kijken hoe Nederland er over 100 jaar uitziet.
De Wageningen University & Research heeft hiervoor een kaart gemaakt die in beeld brengt welke rol natuur kan spelen voor duurzame energie, stedenbouw, landbouw en hoogwaterveiligheid. Waar is het slim om in te zetten landbouw en natuur en welke plekken zijn geschikt voor woningen. Het is een visie die mooi aansluit bij een recente opiniestuk in NRC Handelsblad: Nederland opnieuw op de tekentafel, een pleidooi van Friso de Zeeuw (emeritus hoogleraar gebiedsontwikkeling) en Anne Hilhorst (campagnedirecteur van Wakker Dier) om in te zetten op een heldere splitsing tussen regio’s waar natuur en landschap prioriteit krijgen en kerngebieden voor landbouw.
Bovenstaand beschreven perspectieven sluiten goed aan bij de aanpak van de RIA’s. Deze richten zich op het combineren van opgaven voor de verstedelijking, de energietransitie, de klimaatadaptie, de verbetering van de bereikbaarheid en het verbeteren van de groene-blauwe kwaliteit. De alliantie, een brede coalitie van NEPROM, middelgrote gemeenten (G40), VNO-NCW, Staatbosbeheer en de openbaarvervoerwereld, ziet vooral kansen voor het Rijk om bij de toekenning van de 1 miljard euro voor de woningbouwimpuls de aanpak van de RIA’s te betrekken. Zo kan breder worden gekeken naar de uitvoering van de ruimtelijke opgaven en wordt een nieuwe werkwijze gestimuleerd.
Dat is geen onwelkom voorstel met de diversiteit aan woningnood. Het huidige tekort van zo’n 300.000 woningen, zeker betaalbare huizen, is immers nog lang niet opgelost. Bovendien blijven de woningprijzen stijgen. De oorzaken van de stagnatie op de woningmarkt zijn grotendeels bekend. Nieuw is echter het dalend aantal bouwvergunningen door stikstofuitstoot met een negatief effect op natuurgebieden. De klimaatverandering zet bovendien woningontwikkeling in het westen van ons land onder druk, zoals de kaarten van Wageningen University & Research laten zien. Ook de mindere betaalbaarheid door stijgende grondprijzen en bouwkosten vraagt aandacht. De groep die een woning niet kan betalen blijft hierdoor groeien, onder hen vooral starters. Daarnaast neemt het aantal eenpersoonshuishoudens toe en stijgt de vraag als gevolg van de verwachte groei van migratie.
Verder zien we door vergrijzing en veranderingen in de zorg dat ouderen langer zelfstandig wonen, het liefst in combinatie met zorgvoorzieningen. Een groot deel van deze groep is honkvast, verhuist niet snel en woont in grote woningen. Kijken we naar deze demografische ontwikkelingen, dan ligt het voor de hand dat vanaf 2030 een groeiend aantal van deze woningen beschikbaar komt; iets om ook rekening mee te houden.
De huidige woningmarkt is problematisch, maar biedt ook kansen voor nieuwe woonmilieus
De huidige woningmarkt is problematisch, maar biedt ook kansen voor nieuwe woonmilieus. We krijgen immers steeds beter zicht op vraag en aanbod op de woningmarkt, evenals op de geschetste grote ruimtelijke uitdagingen in deze eeuw. De minister heeft woondeals gesloten met de vijf regio’s waar de druk op de woningmarkt hoog is. Op dit moment betreft dit vooral publiek-publieke afspraken. De NOVI-alliantie pleit ervoor breder te kijken dan de woondeal-gebieden en dit in samenwerking met marktpartijen en corporaties te doen. Ze hecht ook waarde aan een woningbouwimpuls aan plannen die nog niet zeker zijn, dit via een inhoudelijke toetsing van de RIA’s door het Rijk.
De NOVI-alliantie zet voor de RIA’s als eerste in op het integreren van verkokerde investeringen. Het tweede punt in de aanpak is publiek-private samenwerking nieuwe stijl (langjarig, strategisch, samenhang tussen infra-klimaat-groen-woningbouw-verstedelijking-economie, et cetera). Als derde wordt ingezet op meer stabiliteit, voorspelbaarheid, innovatie, financiële ‘zekerheid’, onder andere door het bundelen van investeringen.
Een van de voorbeelden is de regio Breda (inclusief Oosterhout, Etten-Leur en Zundert). Hier is eigenstandig het initiatief genomen om een aanzet te maken voor een RIA. Daarin is de bouw van 15.000 woningen tot 2030 voorzien, gekoppeld aan investeringen in onder meer bereikbaarheid, energietransitie, klimaatadaptie en groene en blauwe structuren.
Met uitvoeringsgerichte RIA’s kan ingezet worden op regionaal draagvlak
De uitvoeringsgerichte RIA’s maken het mogelijk verder in de tijd te kijken en in te zetten op regionaal draagvlak en een inventarisatie van benodigde investeringen. Zo kan met betrokkenheid van lokale partijen worden gekeken welke (langetermijn) ruimtelijke keuzes en integrale aanpak het beste passen. Evenals afstemming met de Regionale Energie Strategieën, wanneer men erin slaagt de nationale afspraken uit het Klimaatakkoord te vertalen naar de regionale praktijk. Ook de recente opkoopregeling voor de varkensboeren in twee regio’s en de ruimte die hierdoor beschikbaar komt kan worden meegenomen in de RIA’s.
De Denktank Denkwerk pleit voor regie van het Rijk. De RIA’s helpen het Rijk te komen tot duidelijke keuzes in het ruimtelijk domein. De regionale aanpak draagt eraan bij de paniek onder burgers door rijksmaatregelen een stuk kleiner te maken. Weerstand zal er blijven. Maar met regionale visies neemt de kans op een helder maatschappelijk gedragen en duurzame “ruimtelijke richtsnoer” voor ons land toe, inclusief een duurzame aanpak van de urgente woningnood.
Cover: Cees Steijger via Pixabay
Dit artikel verscheen eerder op romagazine.nl
Door Agnes Franzen
Strategisch adviseur SKG/TU Delft en medeoprichter/hoofdredacteur van Gebiedsontwikkeling.nu (2010-2017)
