Urban Design in Times of Climate Change

Door Eelco de With

Er valt namelijk veel te leren van de integrale Nederlandse aanpak en de focus van het symposium lag dan ook op het bespreken van concrete voorbeelden en stappen in de richting van een verdere integratie tussen de watersector en de creatieve industrie en waarom dit essentieel is in tijden van klimaatverandering.

Verschillende nationale en internationale sprekers lichtten tientallen projecten toe waar ze zelf aan meegewerkt hebben. De onderstaand beschreven projecten, die gepresenteerd zijn tijdens het symposium, laten zien dat een multidisciplinaire samenwerking een essentiële voorwaarde is om te komen tot vernieuwende oplossingen voor duurzame stedelijke ontwikkeling. Deze samenwerking is van groot belang om een integrale aanpak te formuleren die meerwaarde oplevert voor de ecologie, de economie en de samenleving. Voorbeelden van deze integrale aanpak zijn o.a. de projecten Hunts Point, New Meadowlands en Living with water. Daarnaast benadrukken alle sprekers dat inwoners zich bewust moeten worden van de mogelijke problemen die klimaatveranderingen met zich meebrengen, zodat er draagvlak ontstaat om de duurzame klimaatbestendige ontwerpoplossingen ook daadwerkelijk te implementeren.

Steven L. Stockton, Director of Civil Works (USACE, de Amerikaanse Rijkswaterstaat), opende het symposium. Stockton noemde drie leerpunten die opgesteld zijn naar aanleiding van orkaan Katrina:

1. Werk samen om langetermijnstrategieën te ontwikkelen;
2. Betrek in de plannen kustbescherming, zoals bufferzones, het natuurlijke systeem en bescherming van havens en andere infrastructuur;
3. Creëer bewustzijn onder de bevolking over de consequenties en risico’s van klimaatverandering.

Het symposium stond onder leiding van Henk Ovink (die vanuit het ministerie van Infrastructuur en Milieu is aangesteld om de Hurricane Sandy Rebuilding Taskforce te versterken als Senior Advisor van Shaun Donovan (Amerikaanse minister van Housing and Urban Development). De Amerikaanse minister die de opening zou bijwonen, was verhinderd, maar sprak de aanwezigen toe met een speciaal opgenomen video boodschap.

Daarna passeerden in drie sessies verschillende projecten de revue. De eerste sessie bestond uit projecten voor duurzame stedelijke ontwikkeling in de regio New York en New Jersey naar aanleiding van de ontwerpwedstrijd ‘Rebuild by Design’ onder leiding van Henk Ovink en geïnitieerd na orkaan Sandy. De tweede sessie ging over de integrale Nederlandse aanpak, waarna de derde sessie volgde over de toepassing daarvan in de regio’s New York, New Orleans en Beykoz (Turkije). De besproken projecten gingen allen over ‘climate design for resilient communities’. De uitdaging was om met natuurlijke en op de natuur gebaseerde oplossingen te komen, voordat de problemen daadwerkelijk aan de orde zijn.

Sessie 1: Rebuild by Design-projecten

Hoboken
Burgemeester van Hoboken, New Jersey Dawn Zimmer presenteerde een project om de stad beter te beschermen tegen waterproblemen. Na orkaan Sandy was 80% van de stad overstroomd en waren er problemen met de elektriciteitsvoorziening en het riool. In samenwerking met OMA kwam Hoboken met vier strategieën: tegenhouden, vertragen, opslaan en afvoeren. Tegenhouden is gericht op het tegengaan van problemen door de zee, terwijl de andere drie strategieën gericht zijn op het omgaan met teveel neerslag. Daarbij is de innovatie vooral gericht op de integratie van de vier strategieën.

Manhattan, the big U
Jeremy Siegel van Bjarke Ingels Group (BIG) presenteerde het project ‘The big U’, waarbij een waterkering rondom Manhattan is ontworpen om de stad te beschermen tegen overstromingen. De hoofdvraag van het project is hoe de waterkering het leven 365 dagen per jaar kan veraangenamen. In het ontwerp is gezocht naar combinaties met andere functies, zoals een fietsenstalling of skate faciliteiten. Als inspiratiebron is ‘The High Line’ gebruikt. Een stadspark in New York op een verhoogde voormalige spoorlijn, waar infrastructuur en openbare ruimte gecombineerd zijn.

Rotterdamse adaptatiestrategie
Florian Boer van De Urbanisten sprak over de Rotterdamse adaptatiestrategie (RAS). Deze strategie kent 4 kernwaarden: het behouden en versterken van een robuust systeem (stormvloedkeringen, dijken, singels en plassen, boezems, riolen en gemalen), het benutten van de stedelijke ruimte (kleinschalige maatregelen die het bestaande systeem ontlasten), het stimuleren van multidisciplinaire samenwerking (overheid, waterschap, bedrijven, ontwikkelaars, woningcorporaties, bewoners etc.) en het creëren van meerwaarde voor de leefomgeving, samenleving, economie en ecologie. Eén van de projecten binnen de RAS van De Urbanisten is het Benthemplein, een waterplein in Rotterdam.

Hunts Point
The Point, een Community Development Corporation, is toegewijd aan het revitaliseren van de Hunts Point section of the South Bronx op sociaal, cultureel en economisch gebied. De Hunts Point is één van de projecten binnen de ontwerpwedstrijd ‘Rebuild by design’ waarbij een wederopbouw strategie is geformuleerd om het gebied veerkrachtiger te maken tegen toekomstige overstromingen. Kellie Terry-Sepulveda (Directeur van The Point) benadrukt in haar presentatie de kracht van bewonersparticipatie; bewoners van de wijk zijn erg betrokken bij de nieuwe plannen. Vanwege de hoge werkloosheid verwacht zij dat nieuwe projecten niet alleen gaan over waterveiligheid, maar dat deze ook de werkgelegenheid in de wijk stimuleren en zeker niet de bestaande werkgelegenheid in gevaar brengen.

Sessie 2: Integrale Nederlandse aanpak

Blauwe Duinen
Adriaan Geuze van West8 lichtte het project ‘Blauwe Duinen’ toe. Het project bevat een rij kunstmatige duinen voor de opening van de Hudson, waardoor overstromingen 50% minder sterk zijn. Daarmee zou 80% van de bevolking beschermd zijn tegen overstromingen. Een belangrijk deel van het ontwerp bestaat uit onderzoek in samenspraak met WYY, Arcadis, BJH Advisors, Griffith Planning & Design, NowHere Office en wetenschappelijk instituten zoals het Stevens Institute of Technology, AIR Worldwide, Rutgers University, Parsons the New School for Design en CURE.

Deltaprogramma
David van Zelm van Eldik van het Deltaprogramma Nieuwbouw & Herstructurering binnen het ministerie van Infrastructuur en Milieu presenteerde het Deltaprogramma 2014. Het doel van het programma is allereerst in 2020 onze gebouwde omgeving ‘water robuust’ en ‘climate proof’ te plannen en te ontwikkelen en ten tweede om uiterlijk in 2050 een zo robuust mogelijke en klimaatbestendige gebouwde omgeving te hebben.

Deltares
Frans van de Ven van Deltares sprak over de integrale Nederlandse benadering om de vier verschillende watergerelateerde problemen, overstroming, droogte, hittestress en zware regenbuien aan te pakken. Het eerste onderdeel is een stresstest, waarbij gefocust wordt op de objecten die beschermd moeten worden in plaats van op de gevaren. Het tweede onderdeel bestaat uit het verminderen van de kwetsbaarheid en de derde ging over aanpassingsmaatregelen. Hierbij werd gewezen op de climate-app. Een app die stedenbouwkundigen, ingenieurs en anderen een inzicht geeft in de mogelijke haalbare maatregelen om een specifiek klimaatadaptatie doel in een project te bereiken.

Sessie 3: Toepassing integrale Nederlandse aanpak

New Meadowlands
Kristian Koreman van ZUS architecten lichtte het ontwerp toe van de ‘New Meadowlands’, een gebied in het achterland tussen New Jersey en New York. Het project articuleert een geïntegreerde visie voor de bescherming en verbinding van het achterland gericht op het integreren van transport, ecologie en nieuwe ontwikkelingen. Het belangrijkste deel van het project is echter niet het ontwerp zelf, maar het vormen van nieuwe connecties tussen de verschillende gemeenten en andere overheden.

Beykoz, Turkije
Lodewijk van Nieuwenhuize van H+N+S Landschapsarchitecten lichtte de groen-blauwe structuur toe die zij ontwierpen voor de toekomstvisie van Beykoz, een gemeente in de buurt van Istanbul. De groen-blauwe structuur heeft als doel de waterkringloop te sluiten en het gebied te beschermen tegen overstromingen. Een belangrijk onderdeel van de uitvoering van het project is de uitgave van de glossy ‘Test Area Istanbul’, waarin de gemeente samen met H+N+S Landschapsarchitecten een integraal plan presenteert gericht op waterveiligheid, de revitalisatie van het landbouwgebied en de ecologische en recreatieve ontwikkeling van de bossen. Deze glossy kreeg veel aandacht en creëerde bewustzijn onder de bevolking over klimaatverandering.

New Orleans
David Waggonner, van Waggonner and Ball Architects, vertelde over het waterplan ‘Living with water’ waarmee New Orleans een waterstad wil worden. Dit plan is tot stand gekomen in samenwerking met Nederlandse en Amerikaanse organisaties en bureaus. Het plan bestaat uit een visie, duurzame ontwerpoplossingen en een implementatiestrategie om een geïntegreerd levend water systeem te creëren waarbij duurzame stedelijke ontwikkeling vooropstaat.

Conclusie

De hedendaagse gebiedsopgave zet overheden, stedenbouwkundige, ontwikkelaars en bewoners aan tot denken over de toekomst van de stad, waarbij nieuwe technologieën, de verdeling van bestuurlijke verantwoordelijkheden, klimaatsverandering, water en natuur belangrijke aandachtspunten zijn.

Zie ook

• Artikel How to think like the Dutch
• 'Ontwerper moet meer weten van waterveiligheid'
• Delta's in transitie