Urban Development voor Za’atari

Sfeer van stedelijkheid

De Amsterdamse betrokkenheid in Za’atari komt voort uit het idee dat een vluchtelingenkamp na een aantal jaren een zekere mate van permanentie krijgt. En zeker, na bijna zes jaar voelt het kamp niet als tijdelijk en ademt het een sfeer van stedelijkheid: er wonen circa 80.000 mensen, de vroegere tenten zijn vervangen door 25.000 cabines en er zijn meer dan 3.000 kleine winkeltjes en werkplaatsen waar je van alles kan kopen.

De Amsterdamse expertise op het gebied van stedenbouw en gemeentelijke processen wordt ingezet voor stedelijke ontwikkeling van het kamp. Een ontwikkeling van “Kamp naar Stad”, van “Emergency Planning naar Urban Planning”, van “Tijdelijk naar Permanent”. Waar gaat die transitie over en hoe kan je de processen sturen?

Op het internet en in de literatuur wemelt het van de betekenissen voor City of Urban planning, Development en stedelijke ontwikkeling, variërend van het maken van ruimtelijke plannen en toekomstbeelden van de fysieke wereld tot integrale benaderingen waarbij economie en sociale aspecten hun rol spelen.

Onuitgevoerde visies

Voor het kamp zijn al diverse stedenbouwkundige visies ontwikkeld en vrijwel niets is uitgevoerd. Transitie lijkt in eerste instantie helemaal niet te gaan over het maken van mooie ruimtelijke toekomst plannen. Maar wat dan wel?

Stedelijke transformatieprocessen kunnen begrepen worden met behulp van een PESTLEGS analyse waarbij het acroniem staat voor Politics, Economic, Social, Technical, Legal, Environment, Governance and Spatial. Ruimtelijke ontwikkeling, althans in de westerse traditie, is onderdeel van, nee, het gevolg van een politieke, economische, sociale, bestuurlijke en wettelijke context. Wij vinden het normaal dat deze context aanwezig is. Het is echter niet normaal voor Za’atari.

Laisser faire-beleid

Za’atari kamp kent een onvolledig systeem. Za’atari is technisch en sociaal georganiseerd en operationeel gestuurd. Een toekomstvisie over ontwikkeling ontbreekt. Za’atari kent geen duurzame economie, er is geen juridisch systeem van wetten en regels en geen systeem voor burger en overheid met rechten en plichten voor ruimtelijke ordening. Er is in het kamp geen tactisch management, er is geen kadaster. Er wordt geen “politiek” debat gevoerd over de toekomst. Als er is uitgevoerd en er regels zijn gesteld, wordt er niet of nauwelijks gehandhaafd. De voor ons normale context is afwezig. Als genoemde context er niet is kan je de stedelijke veranderingen wellicht het beste laten gaan. Dat is wat men al zes jaar doet en het kamp functioneert. “Laisser Faire” lijkt het beleid te zijn. Zijn ontwikkelingsmodellen en plannen wel nodig? Ik vind van wel.

Amsterdam was een eeuw geleden een stad van sloppen en verpaupering, armoede en stank. Historicus Auke van der Woud schreef er een prachtig boek over: “Koninkrijk vol sloppen”. Uiteindelijk is het allemaal goed gekomen. Amsterdam is een van de mooiste, welvarendste, schoonste, vrije, culturele steden van de wereld.

Dat is gelukt omdat er in eerste instantie een bestuurlijke, medische, wetenschappelijke en politieke elite opstond die vond dat ‘t genoeg was met de verpaupering en stank. Door een krachtige sociale en politieke beweging werden wetten aangenomen. Daarna ging men betere huizen bouwen, rioleringen aanleggen en waterleidingen. Woningbouwverenigingen werden opgericht en met de Woningwet in de hand gingen architecten de mooiste gebouwen maken. De Amsterdamse school is daar een geweldig voorbeeld van. Men ging werken aan de stedelijke ordening, het aanleggen van pleinen en parken, sportvelden en culturele gebouwen. Sterke sturing en dito stedenbouw. Maar het laatste niet zonder het eerste.

Toekomstige problemen

Za’atari is op weg: rioleringen worden aangelegd, er is een rioolzuiveringsinstallatie, de drinkwatervoorziening functioneert, het vuilnis wordt gescheiden opgehaald, alle cabines hebben acht uur per dag elektra en er zijn scholen, speelplaatsen en wijkcentra waar mensen samen komen. Het functioneert.

Maar er is ook veel mis gegaan. Door bijvoorbeeld geen rekening te houden met de geografie van het terrein zijn er in de regentijd jaarlijks overstromingen. Scholen en cabines staan midden in een Wadi waar het water vanaf de hellingen doorheen stroomt. Op dit moment wordt de economische laag van duizenden winkels genegeerd en worden deze niet aangesloten op riolering, water en de elektra infrastructuur. Dat gaat onherroepelijk problemen veroorzaken in de toekomst.

Amsterdam werkt de oplossing van diverse vraagstukken. Wat te doen met de wens van de bevolking om pleinen en parken te maken in deze semi woestijn en kan je het regenwater daarbij gebruiken? Wat als mensen wat meer geld gaan verdienen en de cabines stapje voor stapje gebouwen worden? Wat te doen als mensen brommers en auto’s gaan kopen en het drukker wordt op straat? Wat als het kamp geen gevangenis meer is en wordt opgenomen in de economie en sociale wereld van de omliggende gemeentes?

Vertrouwde werkelijkheid

Werken in Za’atari heeft mij veel geleerd. Allereerst heb ik geleerd los te komen van de mij zo vertrouwde Nederlandse werkelijkheid. Dat Urban Planning noodzakelijk is in het voorkomen van rampen, maar dat dit niet zal lukken zonder bestuurlijke besluitvorming, zonder regels en wetten, zonder een (politieke) discussie, een duurzame economie, een ecologisch model.