Duurzaam Goeree-Overflakkee: impuls voor natuur, landbouw én recreatie

Wie op een herfstdag op Goeree-Overflakkee van Middelharnis naar Stellendam rijdt, krijgt een georganiseerd landschap te zien. Grote boerderijen, dijken en weidse landbouwgrond bepalen het landschap van het Zuid-Hollandse eiland onder de rook van Rotterdam, aangevuld met dikke grijze klei die in strakke banen grof is omgeploegd. Onder die agrariërs domineren de akkerbouwers. Wim van Leeuwen is met zijn melkveehouderij en 400 koeien een uitzondering. Met zijn gezin kwam hij halverwege de jaren negentig op Goeree-Overflakkee terecht, nadat er in de omgeving van Delft geen plek meer was. “We moesten er wel even aan wennen, maar het is hier heerlijk rustig,” zegt zijn vrouw aan de keukentafel.

Wim van Leeuwen | Sander van Wettum

Van Leeuwen was de afgelopen jaren intensief betrokken bij de nieuwe inrichting van wat de Gebiedsontwikkeling Noordrand heet. “Ik weet nog heel goed dat op het nieuws gemeld werd dat er drie locaties in Nederland aangewezen werden waar windenergie geconcentreerd moest worden. Delfzijl, de Maasvlakte en Goeree-Overflakkee. Of je hier nou geboren en getogen, of, zoals wij, later gekomen bent, je wil niet dat je bedrijfsvoering of woongenot verpest wordt door de komst van windmolens naast de deur.”

Impuls geven

Die gedachte, jaren geleden alweer, was ook de eerste die bij Van Leeuwens collega's in het gebied opkwam. En dat terwijl het Rijk eerder ook al landbouwgrond had opgekocht om de natuur aan de noordrand van het eiland te versterken. Dat dure project, Deltanatuur, werd in de crisis door toenmalig staatssecretaris Henk Bleker geschrapt. Het was de boeren in het gebied niettemin een door in het oog dat Goeree-Overflakkee steeds weer van hogerhand allerlei functies toebedeeld kreeg.

Totdat een van de buren van Van Leeuwen hem er op wees dat die windturbines, maar ook de opgekochte gronden door het Rijk, een kans konden zijn voor de boeren in het gebied. Bij de gemeente Goeree-Overflakkee dacht men hier net zo over. Sterker, samen met de provincie, Natuurmonumenten en het Wereld Natuur Fonds was de gemeente al een tijdje bezig met de Gebiedsontwikkeling Noordrand. De aangekochte gronden door het Rijk moesten het mogelijk maken om natuur, landbouw én recreatie een impuls te geven, zo was de gedachte.

carolien Kranse | Sander van Wettum

Carolien Kranse, planeconoom bij de gemeente: “We hebben met de provincie afgesproken dat wij de gronden konden kopen en tegen marktwaarde mochten doorverkopen om de opbrengst in het gebied te investeren. Dat waren stevige onderhandelingen omdat de provincie ook andere opgaven in de provincie moet financieren, maar dat is gelukt. Later kregen we de opgave om jaarlijks minimaal 225 Megawatt duurzame energie binnen de gemeente op te wekken. We hebben dat als een kans gezien om andere ambities in de noordrand te realiseren. We selecteerden de Zuiderdieppolder als een van de geschikte locaties voor windturbines.”

Snackende ganzen

Hoewel het Deltanatuurproject van tafel was, wezen natuurorganisaties er wél op dat de natuur – aan de randen van – het Haringvliet gecompenseerd moest worden. Begin 2019 zou er namelijk weer zout water het Haringvliet instromen. Frans van Zijderveld, verantwoordelijk voor het externe beleid van Natuurmonumenten in Zeeland: “Wij hadden al een stuk natuur van duizend hectare aan de zuidoever van het Haringvliet, maar dat wilden we graag uitbreiden om de ecologische kwaliteiten van het gebied te versterken.” Dat de Postcodeloterij een jaar of vijf geleden een slordige 13 miljoen euro ter beschikking stelde voor de natuurontwikkeling van het Haringvliet, was het beetje geluk dat nodig was om de gebiedsontwikkeling verder te helpen.

Maar de boeren zaten nog steeds niet te wachten op meer natuur. Integendeel: natuur in de buurt betekent hinder van de bedrijfsvoering, samengevat in het beeld van wilde ganzen die komen snacken op de akkers. Daarnaast waren er zorgen over verzilting van de grond. Van Leeuwen: “De gemeente vreesde daarom dat wij niet mee zouden werken. Maar omdat ook wij kansen zagen, werkten we met elkaar samen aan een plan waar iedereen beter van wordt. En dat is ook gelukt.” De boeren zagen namelijk een kans om geld te verdienen aan de bouw van windturbines. Bovendien lag er een mogelijkheid om voorrang te krijgen bij het kopen van de 575 hectare grond die eerder door het Rijk was opgekocht, én om grond onderling te ruilen zodat aaneengesloten landbouwkavels ontstonden. Van Leeuwen: “Alleen moesten wij dan wel accepteren dat 70 hectare van de beschikbare grond naar natuurontwikkeling ging. En dat is ook gebeurd.”

Hoogste bieder

Een heikel punt was nog wel de exacte locatie en het aantal windturbines. Er is nu besloten dat er negentien windmolens komen, waarmee de opgelegde capaciteit gehaald kan worden. De boeren willen deze alleen niet allemaal op hun eigen grond hebben. Van Leeuwen: “Het is mooi dat we er geld mee verdienen, maar je wilt ook niet te veel turbines voor je huis hebben. Daarom zeiden wij: er moeten ook een paar windmolens in het natuurgebied komen, de natuur moet ook een bijdrage leveren.” De boeren kregen de provincie mee: opwekking van duurzame energie gaat boven natuur, zo werd de partijen verteld.

Voor Van Zijderveld was het even slikken dat er vijf windturbines in het natuurgebied komen, maar volgens hem is dat uiteindelijk goed verdedigbaar: “Sommige van onze leden waren fel tegen dit plan gekant omdat vogels en vleermuizen hinder van de windturbines kunnen hebben, maar het alternatief was geweest dat de grond op de markt aan de hoogste bieder was verkocht. Nu hebben we er nog invloed op.”

locatie duurzaam goeree | Sander van Wettum

Intussen was ook het Kadaster betrokken om de grondposities in kaart te brengen. Aan de keukentafel bij de elf grondeigenaren kreeg het duidelijk wat hun wensen en mogelijkheden waren. Planeconoom Kranse: “Zo werd snel duidelijk hoe de herverkaveling er uit zou kunnen zien. Onder leiding van het Kadaster hebben de agrariërs daarover onderling financieel overeenstemming bereikt.”

Laarzenpaden

De contouren van Duurzaam Goeree-Overflakkee werden steeds duidelijker: de grond wordt herverkaveld, een deel voor natuur bestemd, en er worden windturbines ingepast, waarbij de boeren het financiële risico nemen voor de ontwikkeling. Inmiddels is het hele vergunningenpakket doorverkocht aan een investeringsmaatschappij, die in 2020 met de bouw van de turbines begint. De turbines worden in twee rijen landschappelijk ingepast. En hoewel Van Leeuwen contractueel niet mag zeggen welk bedrag de investeringsmaatschappij heeft betaald, zegt hij dat het om 'goed geld' gaat. 

Van de windopbrengst die twintig jaar inkomsten genereert voor de boeren, gaat 15 procent naar de gemeente. Zij investeert dat geld in de ontwikkeling van recreatie in de noordrand. Dat is volgens Jan Zuidweg, senior-beleidsmedewerker Ruimtelijke Ontwikkeling van de gemeente Goeree-Overflakkee, al langere tijd een wens. “Recreatie is nu geconcentreerd aan de Noordzeekust, maar we willen meer kunnen bieden. Voor toeristen, maar ook voor inwoners van het eiland moet de omgeving aantrekkelijker en toegankelijker zijn.” De Zuiderdieppolder is inmiddels als natuurgebied ingericht. Een fietsroute is daar meteen in meegenomen. Ook in andere deelgebieden aan de noordrand moet (voor een deel buitendijks) meer ruimte komen om te fietsen en te wandelen, onder meer langs een kreek. In de komende jaren krijgt dit – gefaseerd, als de windturbines geld opleveren – vorm. Met enkele agrariërs zijn al afspraken gemaakt over 'laarzenpaden' over hun land.

‘Iets met energie’

Voor twee gebieden is de planvorming alleen nog niet rond. Zo is het de bedoeling dat in het deelproject 'De Eerste Bekading' zo’n veertig energieneutrale woningen in de natuur komen. Daarvoor spreken de bekende partners – Wereld Natuur Fonds, Natuurmonumenten en Provincie Zuid-Holland - met een ontwikkelaar, die tevens de inrichting van de natuur in haar plan moet meenemen. Het is de bedoeling dat de nieuwe bewoners verantwoordelijk worden voor het natuurbeheer. Staatsbosbeheer, dat een naastgelegen natuurgebied beheert, is bereid daarbij te adviseren. Kranse: “Het idee is dat als je op zo'n mooie plek in de natuur kan wonen, je ook iets bijdraagt aan die omgeving.” Ook hier is (natuur)recreatie, in de vorm van wandel- en fietspaden, onderdeel van het plan.

Natuurgebied in het plan | Sander van Wettum

Voor de Polder van Pallandt staat de gemeente nog helemaal aan het begin. De duurzame ambities daar zijn volgens Kranse nog verdergaand dan voor de rest van de noordrand. “Het moet een duurzame pilot worden, een ‘energy polder’, ontwikkeld in samenwerking met duurzame ondernemers en onderwijsinstellingen.” Hoewel het ook daar om gebiedsontwikkeling gaat waarin landbouw, recreatie, groenstructuren en 'iets met energie' de ingrediënten zijn, zijn de deelnemende partijen en hun belangen weer anders. Het is voor de gemeente daarom nog even zoeken hoe dit proces goed in te steken.

Cover: Jan de Roon, Natuurmonumenten