Van stortplaats tot zonnepark: de transformatie van de Bavelse Berg

Aan de rand van Breda ligt de Bavelse Berg, een van de vele honderden voormalige stortplaatsen in Nederland. De heuvel van ruim 20 meter hoog ligt pal naast een bedrijventerrein en een evenementenhal. Decennialang is er op de locatie huishoudelijk afval gestort. Nu staat er een groot zonnepark met maar liefst 94.000 zonnepanelen, genoeg om ongeveer 10.000 woningen van groene stroom te voorzien.
“De Bavelse Berg was lange tijd lege ruimte, wachtend op een bestemming,” vertelt Rudi van Hedel. Hij is locatiemanager van de Bavelse Berg en werkzaam bij architecten- en ingenieursadviesbureau Sweco, de eigenaar van de Bavelse Berg. Na de sluiting van de stortplaats in 1992 heeft het bijna 30 jaar geduurd voor er een definitieve bestemming voor de locatie werd gevonden. Want hoe ga je op een verantwoorde manier om met een berg die uit afval en afvalstoffen bestaat?

Oude leemput

Op de plek van de Bavelse Berg werd vroeger leem gewonnen voor de productie van baksteen. Die winning was een van de vele activiteiten van Grontmij (de Grondverbetering en Ontginningmaatschappij), dat in 2015 werd overgenomen door het Zweedse Sweco. Het jarenlange afgraven creëerde een leemput: een 10 tot 15 meter diepe kuil van enkele hectares groot. Vanaf 1968 werd daar huisvuil uit de regio Breda in gestort. Eerst in de leemput en toen die vol was ging men de breedte en de hoogte in. “Er werd destijds niet of nauwelijks aan afvalscheiding gedaan,” zegt Van Hedel. “Alles werd in één grote vuilniszak gestopt. Ook chemisch afval, zoals potjes terpentine.” Hierdoor is het beheer van de Bavelse Berg tot op de dag van vandaag een complexe verantwoordelijkheid.

Al bij de uitbreiding van de stortlocatie is een onderafdichting aangebracht om te voorkomen dat verontreinigd water dieper de bodem in kan sijpelen. “De ondergrond van de Bavelse Berg bestaat deels uit een laag leem, en deels uit een onderafdichting,” legt Van Hedel uit. “Dat is een heel dikke folie waar een drainagesysteem op is aangebracht om water op te vangen en uit de berg af te voeren.”
Na de sluiting van de stortplaats is ook een bovenafdichting aangebracht. Bovenop het afval ligt nog een laag met folie en een drainagesysteem dat voorkomt dat regenwater door het afval loopt. Dit minimaliseert de uitspoeling van afvalstoffen. Daarnaast zorgt het ervoor dat ‘stortgassen’ goed kunnen worden afgevangen. Op stortplaatsen broeit en vergist organisch materiaal, zoals snoeiafval en groente- en fruitresten. Daar komt methaan bij vrij, een krachtig broeikasgas.

Beperkte werkruimte

Tot enkele jaren geleden werd er met het opgevangen gas elektriciteit opgewekt. Maar de kwaliteit en de hoeveelheid methaan neemt af, waardoor stroomproductie niet meer mogelijk is. Het wordt nu afgefakkeld, zodat het in minder schadelijke vorm in de atmosfeer terechtkomt.
De toplaag van de berg bestaat uit schone, zwarte aarde. Deze laag is gemiddeld een meter dik. “Dat betekent dat je werkruimte heel erg beperkt is.” Dit heeft er mede voor gezorgd dat het lastig bleek een geschikte invulling te vinden voor de Bavelse Berg.

Jarenlang stond de Bavelse Berg min of meer leeg. “Het enige wat er op die bovenste leeflaag gebeurde, was het laten grazen van schapen,” vertelt Van Hedel. Zelfs het planten van bomen of struiken is niet mogelijk: diepe wortels tasten het drainagesysteem aan. In de jaren na de sluiting is onderzocht of lichte vormen van bebouwing mogelijk zijn. Dat bleek het geval, maar plannen zijn nooit van de grond gekomen.
Zo is er sprake geweest van het inrichten van de Bavelse Berg als evenementenlocatie. “We zitten naast een evenementenhal, dus het ligt voor de hand daar iets mee te doen. Een aantal keer zijn er festiviteiten op de Bavelse Berg georganiseerd. De hellingen kunnen goed gebruikt worden als natuurlijke tribunes. Maar in de praktijk gebeurt er dan maar een paar dagen in het jaar iets. De rest van de tijd staat de locatie leeg.”

Verschillende recreatieve en sportieve evenementen – en dito mogelijke functies – passeerden de revue. Er zijn mountainbikewedstijden gereden en in aanloop naar de Olympische Spelen van 2021 hebben de Nederlandse en Chinese paardenploeg op de Bavelse Berg getraind. Ook zijn er plannen geweest voor een skibaan: onder andere in Uden is op een voormalige afvalberg daadwerkelijk een kunstskipiste aangelegd.

Zonnepark

Rond 2015 kwam de mogelijkheid van een zonnepark in beeld. “Maar ook daarmee loop je tegen allerlei beperkingen aan. Het is geen weiland waar je zomaar palen in de grond kan slaan,” zegt Van Hedel. Om de bestaande infrastructuur op de berg te beschermen, is er voor gekozen om gaten van zo’n 60 centimeter diepte in de grond te boren. Daar is beton in gestort, waar de palen van de zonnepanelen in vastgezet zijn.

Het zonnepark is ontwikkeld in nauwe samenwerking met Groendus, één van de grootste exploitanten van zonneparken in Nederland. Zij hebben het bouwplan gemaakt, de investeringen gedaan en baten het park uit. Groendus huurt de grond van Sweco, dat nog steeds verantwoordelijk is voor het beheer van de Bavelse Berg zelf. In 2021 is het zonnepark geopend: een moment waarop de economische omstandigheden voor het realiseren van een zonnepark gunstig waren en problemen rondom netcongestie nog nauwelijks een rol speelden.

Eeuwigdurende zorgplicht

Sweco heeft een zogenoemde eeuwigdurende zorgplicht voor de Bavelse Berg. Als voormalig exploitant van de stortplaats is het bedrijf blijvend verantwoordelijk voor het veilig beheren van de locatie. Hier is al tijdens de afvalstort een nazorgfonds voor opgericht, waar de kosten voor het onderhoud aan de Bavelse Berg uit betaald worden. “De nazorgactiviteiten moet je niet onderschatten,” stelt Van Hedel. De bodemgesteldheid, het grondwater en de stortgas-emissies worden actief gemonitord. “Je moet de locatie in de gaten blijven houden, want er ligt nou eenmaal miljoenen tonnen afval. Je wil uitsluiten dat er op de een of andere manier schade ontstaat aan de omgeving.”

In samenspraak met de omliggende gemeentes, de provincie en het Rijk is een uitgebreid nazorgplan opgesteld. Onderdeel daarvan zijn onder andere het periodiek onderhoud aan de leidingsystemen, hemelwaterdrainages en het groenbeheer. De eeuwigdurende zorgplicht maakt dat alle beslissingen, groot én klein, vanuit een langetermijnperspectief worden bekeken. “Een van de voorwaarden voor het realiseren van het zonnepark was een groen inpassingsplan rondom de berg. Op de tekentafel waren er allerlei struiken en bomen op een halve meter van het hekwerk bedacht. Maar als je dat doet, hangen er over tien jaar takken tegen het hekwerk aan, en moeten we daar kosten voor maken. Dus hebben we de beplanting verder weg gezet.”

Leerschool

Sweco is een architecten- en ingenieursadviesbureau. Het exploiteren van een gesloten stortplaats lijkt op het eerste gezicht een wat vreemde eend in de bijt van hun portfolio. Maar het tegendeel is waar, stelt Van Hedel. “Wij hebben veel expertise op het gebied van het beheer van stortplaatsen, zowel nationaal als internationaal. Wij beheren diverse locaties en adviseren andere bedrijven en overheden. De Bavelse Berg was een van de eerste stortplaatsen die op deze manier zijn afgedicht. In de loop van de jaren loop je telkens tegen nieuwe vraagstukken aan. Wat we hier leren, kunnen we weer toepassen op andere stortplaatsen. We zien de Bavelse Berg als onze eigen leerschool.”