GO Zomertour 2024 #3: RINGGLEIS Braunschweig

Soms hebben ideeën voor een artikel wat incubatietijd nodig. In juli 2023 zond de Noord-Duitse TV-zender NDR in het programma Nordtour een item uit over het project RINGGLEIS. Het concept daarvan is even charmant als praktisch: benut treinsporen die in de stad toch niet meer gebruikt worden voor het langzaam verkeer. En koppel daar gelijk sport-, spel- en ontspanplekken aan. In Braunschweig pakten bewoners die gedachte op en verleende de gemeente volop medewerking bij de realisatie. Een jaar na de uitzending nemen we in de zomer van 2024 de proef op de som en leggen zelf de 22,5 km lange route per fiets af.

Op naar de stad in de deelstaat Niedersachsen (westelijk van Hannover) die zowel Braunschweig als Brunswijk wordt genoemd, inmiddels zo’n 250.000 zielen telt en in 1017 gesticht werd. De bloei volgde in de 12de eeuw toen de Saksische hertog Hendrik de Leeuw hier zijn residentie bouwde. De bronzen leeuw die hij liet gieten, is sindsdien het symbool van de stad. Door de ligging aan belangrijke handelsroutes groeide de Hanzestad Braunschweig uit tot een van de grootste steden van Noord-Duitsland, naast Bremen, Hamburg en Lübeck. In het midden van de 19de eeuw werden hier de eerste spoorlijnen aangelegd en werd daarmee de basis gelegd voor de industrialisering (met onder meer machinebouw en metaalbewerking). In de Tweede Wereldoorlog werd Braunschweig maar liefst 40 keer door de geallieerden gebombardeerd, waardoor 90 procent van de binnenstad werd vernietigd. Treurig dieptepunt was de aanval op 15 oktober 1944, die een forse brand in de stad veroorzaakte (wie meer wil lezen over de stedenbouw van Duitse steden in de 20ste eeuw kan terecht bij de inspirerende studie van Noud de Vreeze).

Van die binnenstad zelf zien we niet veel omdat de route die we volgen juist daaromheen is gelegd. De oorsprong van de RINGGLEIS vinden we aan de westkant van de stad, waar in 1886 het spoor van de Braunschweigischen Landes-Bahn-Gesellschaft werd geopend. Een ringspoor om de binnenstad heen, met meerdere stations en vooral bedoeld voor het goederentransport. In de jaren 80 van de jarige eeuw werd het treinverkeer hier stilgelegd. De stadsbewoners die zich al eerder hadden verenigd in het Braunschweiger Forum (de vereniging voor het bevorderen van burgernäher Stadtplanung) zagen de kans: maak hier een openbaar toegankelijk gebied van, in plaats van de gronden te verkopen aan marktpartijen.

Rondje compleet

Die gedachte werd overgenomen door de gemeente, die het idee van wandel- en fietspad opnam in het programma ‘Sociale Stad’ en in 2000 begon met het verwerven van de eerste tracégedeelten. In de jaren die volgden, werden steeds meer stukken aan het RINGGLEIS toegevoegd. Een overkoepelend masterplan volgde in 2011 en in 2019 werd het rondje om de binnenstad gesloten. Weliswaar nog met enkele omleidingsroutes (met name aan de oostkant van de stad); niet alle benodigde gronden konden hier door de gemeente worden verworven. Het gaat daarbij zowel om stukken van oude spoortracés als om paden langs bestaande spoorlijnen. De bedoeling is dat uiteindelijk een route van 19 km ontstaat die zo dicht mogelijk in de buurt komt van de oorspronkelijke situatie.

We fietsen het RINGGLEIS vanaf de Triftweg aan de westkant van de stad en gaan met de klok mee. De bewegwijzering is van een uitstekende kwaliteit (een enkele keer zijn we letterlijk het spoor bijster) en voert op en langs het spoor. Met in de directe omgeving een hele serie van nieuwe parken en sport/spelplekken, die bijdragen aan de gezondheid van de stadsbewoners. Om die reden heeft dit deel van de route het thema ‘Das soziale Gleis’ meegekregen. Hier vinden we onder meer een ‘meergeneratiepark’ en een klim/bouldercentrum dat in 2017 is opgeleverd. Met in cortenstaal uitgevoerde informatiehuisjes, in de vorm van haltes, wordt uitleg gegeven over de geschiedenis van de verschillende locaties. Bijzonder is dat het asfalt van de route hier op enkele plekken letterlijk tussen de rails is aangebracht.

Aan de noordkant van de binnenstad ligt onder meer het herontwikkelde Nordbahnhof. Het thema van de RINGGLEIS is hier ‘Technik und Natur’, omdat we onder meer de terreinen van de plaatselijke universiteit betreden. De oplevering van een nieuwe brug over de Oker zorgde in 2016 voor een belangrijke aansluiting op het westelijke deel van de route. Fraai ook is het nieuw aangelegde Nordpark, met sportvelden en een skatebaan. De woongebieden die de laatste jaren in de directe nabijheid zijn gerealiseerd (zoals het Nordparkcarré), takken hier gemakkelijk aan op het fiets- en wandelpad.

De route vervolgend, komen we aan de groene stadsrand van Braunschweig. Het thema is hier logischerwijs ‘Park’, met veel ruimte voor natuur, de bekende Duitse volkstuinen en Biergarten en ook een bijzondere functie als het sportterrein van de Polizei Sport Verein. Het grote groen biedt de bewoners van de aangrenzende wijken allerlei mogelijkheden om te sporten en te recreëren (waaronder het bekende Grillen).

Via het grote rangeerterrein in de zuidoosthoek van het RINGGLEIS gaat de route verder aan de zuidkant van de binnenstad, waar het spoor massief aanwezig is – en het thema toepasselijk ‘Bahn’. Hier vinden we onder meer het grote ‘Lokpark’ dat beheerd wordt door de in 1949 opgerichte Verein Braunschweiger Verkehrsfreude, een vereniging van stadsbewoners die zich ervoor inzet om historische treinen te behouden. Regelmatig wordt er in de omgeving van Braunschweig met het grote materieel gereden, in het park kunnen liefhebbers zich met een mini-spoorbaan vermaken.

Via de voetbalvelden van de plaatselijke FC Eintracht Braunschweig (het Nachwuchsleistungszentrum voor de jeugdopleiding) en het fraai gesitueerde historische slot Richmond (met dito park) zijn we weer terug bij ons startpunt van het RINGGLEIS. Al met al een leuke manier voor bezoekers om deze stad te ontdekken. Voor de bewoners van Braunschweig voorziet het gecombineerde fiets- en wandelpad in de ambitie van de gemeente om de 15-minuten-stad vorm te geven. De vijf historische stadsdelen waaruit het huidige Braunschweig is gegroeid, worden op deze manier op een toegankelijke en comfortabele manier verbonden. Vooral aan de noord- en westkant zijn er veel Braunschweigers die het RINGGLEIS gebruiken. Een inspirerend voorbeeld van transformatie, nu eens niet van vastgoed maar van infrastructuur. Waar New York een highline heeft, heeft Braunschweig een interessante lowline.