Onderzoek Wat gebeurt er als de gezondheid van de huidige en toekomstige bewoners leidend is bij het ontwerpen van de stad? Dat zorgt niet alleen voor een gezondere leefomgeving, maar ook voor meer woningen, blijkt uit onderzoek dat werd uitgevoerd in opdracht van de provincie Zuid-Holland.
De ambities voor de stedelijke ontwikkeling van de Zuidelijke Randstad liggen hoog. Tot 2030 moeten er maar liefst 200.000 nieuwe woningen in het gebied worden gebouwd en moeten er ruim 70.000 nieuwe arbeidsplaatsen bijkomen. De nadruk ligt daarbij op stationsgebieden, waardoor langs de ‘Oude Lijn’ tussen Leiden en Dordrecht een kralenketting van verdichte verstedelijkte gebieden moet ontstaan. Maar de bestaande wijken worden niet vergeten in de herontwikkeling. Met name in de naoorlogse wijken, die in nagenoeg alle steden in het gebied te vinden zijn, liggen er verdichtingskansen.
De wijk Sterrenburg in Dordrecht is zo’n naoorlogse wijk met dezelfde uitdagingen als veel van die andere wijken. De bevolkingsdichtheid ligt in deze wijken inmiddels een stuk lager dan net na de oplevering. Dat betekent niet alleen dat het voorzieningenniveau afneemt, deze demografische verdunning heeft ook sociale gevolgen voor de bewoners. Er is vaak sprake van gezondheidsarmoede. Verdichting zou kunnen helpen om de voorzieningen op te krikken. Maar als er veel nieuwe woningen binnen het bestaande stedelijk gebied bijgebouwd worden, neemt de druk op de ruimte in de stad evenzeer toe. Naast woningen is er ook groen, water en ruimte voor beweging nodig – factoren die de gezondheid van bewoners positief beïnvloeden. De vraag is hoe deze wijken zo kunnen worden ingericht dat ze aantrekkelijk en leefbaar blijven én inwoners er gezond en met plezier wonen.
Omgekeerd ontwerpen
Op verzoek van de provincie Zuid-Holland onderzocht bureau PosadMaxwan in het ontwerpende onderzoek Gezonde Verstedelijking wat de gevolgen zijn wanneer het principe van gezonde verstedelijking leidend zou zijn in de ontwikkeling van het NOVEX-gebied Zuidelijke Randstad. De onderzoekers zijn duidelijk in hun conclusie. Naoorlogse wijken als Sterrenburg kunnen met deze aanpak weer aantrekkelijk worden gemaakt door het verbeteren van de kwaliteit van de openbare ruimte, het toevoegen van woningen, werkplekken en wijkvoorzieningen en het inzetten op gezonde en levendige plekken.
‘Bebouwing in Sterrenburg, Dordrecht’ door Frans Blok (bron: Shutterstock)
De onderzoekers hanteerden het principe van ‘omgekeerd ontwerpen’ om die gezonde verstedelijking te kunnen realiseren. Dat betekent dat niet de woonopgave sturend is in de verstedelijkingsstrategie, maar dat gebiedsontwikkelaars beginnen met de fysieke, groenblauwe laag die het langst nodig heeft om tot volle ontwikkeling te komen. “Je moet dertig jaar wachten voordat groen van waarde zich ontwikkeld heeft. Om kwaliteit in alle fysieke lagen te garanderen, en daarmee alle gezonde principes een evenwaardige plek te kunnen geven, moeten we beginnen vanuit de ondergrond of, preciezer gezegd, vanuit de laag die het langst nodig heeft om tot volle ontwikkeling te komen en daarmee minder flexibel is.”
Sociale netwerken
In Sterrenburg betekent dat in de praktijk dat er eerst is gekeken naar het aanleggen van wandelpaden, aantrekkelijke groene plekken en doorlopende groenstructuren. Pas daarna is de stedelijke ruimte ontworpen en op hoofdlijnen gekeken hoe er kan worden verdicht en hoe een aantrekkelijk voorzieningenniveau kan worden bereikt. Dat betekent in Dordrecht een wijkpark dat het hart van de wijk is. Een groene verkeersverbinding vervangt de drukke weg die de wijk nu in tweeën hakt en knoopt het wijkpark, het winkelcentrum en het station aan elkaar. Als laatste stap volgt het verbeteren van het voorzieningenniveau. Dat zijn volgens de onderzoekers zowel gezondheidsvoorzieningen als een huisarts, tandarts en fysiotherapeut als ook voorzieningen “die de wijk weer levendig maken zoals een buurtwinkel, koffiecorner of yogastudio.”
Voor positieve gezondheid is een sterk sociaal weefsel essentieel
De onderzoekers benadrukken dat naast het omgooien van de ontwerpvolgorde en het realiseren van ‘fysieke gezondheid’, het opbouwen van sociale netwerken in de buurt essentieel is om ook echt tot gezonde verstedelijking te komen. Het creëren van hechte, duurzame gemeenschappen vormt daarbij het vertrekpunt. “Voor positieve gezondheid is een sterk sociaal weefsel essentieel. Ook een sterk sociaal weefsel ontwikkelt zich niet van de ene op de andere dag en moet dus met zorg behandeld worden. Ruimtelijk ontwerp voor positieve gezondheid gaat dus uit van (de verbetering van) de plekken waar het wijkleven zich afspeelt, waar mensen lopen en fietsen, hoe kinderen op school komen en welke leuke plekken kunnen ontstaan vanuit participatief ontwerp.”
Lees het volledige onderzoek op de website van de provincie Zuid-Holland.
Cover: ‘Gracht in Dordrecht’ door Celli07 (bron: Shutterstock)
Door Jasper Monster
Waarnemend hoofdredacteur Gebiedsontwikkeling.nu
