Onderzoek ONDERZOEK In Den Haag staat voor industrieterrein De Binckhorst één van Nederlands grootste gebiedsontwikkelingen gepland. Biedt dat ook mogelijkheden voor een transformatie naar een circulaire wijk? Imme Groet, specialist circulair bouwen, onderzocht voor haar afstudeerscriptie de mogelijkheden. “De overgang van oude industrie- en bedrijventerreinen naar circulaire woonwerkgebieden is zeer lastig.”
Lokale overheden tonen een toenemende interesse in de inbouw van de circulaire economie (zie kader) via gebiedsontwikkeling. Vanwege het intensieve materiaal- en energiegebruik op een klein oppervlakte, lijkt voor een stedelijk gebied de circulaire economie veelbelovend. De realiteit is alleen weerbarstig. Circulaire bedrijfjes zijn gestart met kleine projecten (zoals repair-cafés en oesterzwamkwekerijen op koffiedrab), maar een schaalvergroting blijft uit. Laat staan dat er voorbeelden zijn van circulariteit in gebiedsaanpak.
Vraag: kansen en drempels
De Binckhorst, een oud industrie- en bedrijventerrein in Den Haag, is aangewezen als proeftuin voor circulaire gebiedsontwikkeling en transformatie. Het moet een woon-werkgebied worden, met behoud van het industriële karakter. De Binckhorst is een uniek gebied in Den Haag, als oud, binnenstedelijk industrieterrein. Het gebied kent drie binnenhavens en meerdere industrieën, zoals een betoncentrale, asfaltcentrale en afvalverwerker. Het gebied wordt ingesloten door de snelweg en het spoor, en ligt vlakbij het centrum.
Ik wilde achter twee zaken komen. Wat kan de circulaire economie betekenen voor de Binckhorst? En wat houdt de gebiedsaanpak van circulariteit tegen bij de Binckhorst? Om dat te bepalen, werd de centrale vraag voor mijn scriptie: welke kansen voor het sluiten van kringlopen kent de Binckhorst voor materiaal- en energiegebruik?
Grondstoffen: verscheidenheid en innovatie
Ik analyseerde dit aan de hand van de huidige situatie. Dit begon met een metabolische analyse, het overzicht van de in- en uitgaande grondstromen van bedrijven en industrieën in de Binckhorst. De conclusie is dat de Binckhorst kansrijk is voor het sluiten van grondstofstromen. Het gebied bevat namelijk zowel grote bedrijven als kleine start-ups uit diverse sectoren. Zij hebben allerlei soorten grondstoffen nodig en produceren eigen afvalstromen. Door deze verscheidenheid neemt de kans toe dat een bedrijf een afvalstroom als grondstofstroom kan meenemen in zijn bedrijfsvoering. Daarnaast zijn er veel creatieve bedrijven aanwezig op de Binckhorst, en zij kunnen innovatie aanjagen voor circulariteit.
Energie: veel restwarmte
Uit de analyse van het energiegebruik blijkt dat de Binckhorst om veel energie vraagt, zoals door de kleine industrie (denk aan de beton- en asfaltcentrale). Het sluiten van energiekringlopen is kansrijk, omdat de kleine industrieën restwarmte produceren die hergebruikt kan worden door andere bedrijven en als verwarming kan fungeren voor de woningen.
Bouw: impactreductie
Circulair bouwen biedt een grote kans voor de Binckhorst. In de komende twintig jaar worden tot wel vijfduizend woningen gebouwd op de Binckhorst, om te kunnen voldoen aan de woningvraag van Den Haag. Bouwen van woningen brengt alleen grote grondstoffen- en energiestromen met zich mee. Daarom leidt het sluiten van kringlopen van bouwmaterialen tot grote impactreductie. De Binckhorst kan bijvoorbeeld experimenteren met secundaire materialen. Daarnaast is een betoncentrale op de Binckhorst aanwezig, die een rol kan spelen bij het recyclen van beton.
Toekomst: van grauw naar groen
Er zijn veel kansen en plannen voor de Binckhorst. Maar hoeveel hiervan zijn nog relevant in de toekomst? De samenstelling van gebruikers van de Binckhorst verandert sterk. Zo zal het gebied intensiever gebruikt worden en op andere tijden levendig zijn, zoals ’s avonds en in de weekenden. Dit heeft grote invloeden op de aanwezige bedrijven, die faciliteiten zullen aanbieden aan de bewoners (denk aan restaurants, supermarkten, onderwijsinstellingen en sportfaciliteiten). De kleine industrieën en intensieve bedrijvigheid (zoals afvalverwerkers) zullen conflicteren met deze bewoners vanwege geluid- en reukoverlast.
Daarnaast zullen de bewoners eisen stellen aan hun omgeving. Er komt meer groen, plus ruimte voor infrastructuur voor langzaam verkeer. Bedrijven en industrieën zullen hiervoor oppervlakte moeten inleveren. Ook kunnen zij minder intensief gebruikmaken van de havens, omdat deze deels voor recreatief gebruik ingezet worden.
Dilemma’s: verplichte transformatie
Hier stuiten we op een lastige kwestie: efficiënter gebruikmaken en uitwisselen van grondstof- en energiestromen vraagt vertrouwen en samenwerkingen op de lange termijn. Maar het toekomstbeeld laat zien dat bedrijvigheid conflicteert met bewoners. Op de lange termijn zullen de grondstof- en energie-intensieve bedrijven vertrekken, terwijl deze zo belangrijk zijn voor het succes van de circulaire economie.
Trek je dit door naar de transformatie van stedelijk gebied, dan wordt duidelijk dat de overgang van oude industrie- en bedrijventerreinen naar woonwerkgebieden (waarbij de nadruk ligt op duurzaamheid en circulariteit) zeer lastig is. Het vereist dat bestaande structuren en systemen moeten transformeren. Dit betekent dat de huidige actoren dit gewillig door moeten maken.
Conclusie: circulaire thema’s
Circulariteit kan niet als één blok in een gebied doorgevoerd worden. Het vraagt om een opdeling in thema’s. Zo kan de Binckhorst een proeftuin zijn voor circulair bouwen: woningbouw met secundair materiaal, demontabel bouwen en hernieuwbare lokale energieopwekking. Ook kan de Binckhorst experimenteren met het beter scheiden van huishoudelijk afval. De afvalverwerker kan dan een nieuwe functie krijgen als experimenteerplek voor hergebruik van deze stromen.
Sommige bedrijven kunnen in de toekomst blijven bestaan op de Binckhorst, maar veel moeten vertrekken vanwege geluid- en stankoverlast. Hierdoor worden de grondstof- en afvalstromen homogener, waardoor veel kansrijke grondstofstromen uit het gebied verdwijnen.
Aanbeveling: zelf ondervinden, zelf doen
Hoewel er (nog) geen aantoonbare gebieden zijn die circulaire gebiedsontwikkeling integraal hebben opgepakt en uitgevoerd, lijkt de circulaire economie meer kans van slagen te hebben bij nieuwbouwwijken. Er kunnen dan voorafgaand keuzes worden gemaakt voor het aantrekken van de benodigde bedrijvigheid en huishoudens. Ook kan de infrastructuur voor het uitwisselen van grondstof- en energiestromen direct worden aangelegd, zonder dat dit extra investeringen vraagt van bedrijven of huishoudens. Dit is niet het geval bij de transformatie van bestaande gebieden, zoals de Binckhorst. De introductie van huishoudens gaat namelijk ten koste van de bedrijvigheid.
Een oplossing voor dit tweegevecht vereist creatieve samenwerkingen en gelijkwaardig partnerschap tussen alle partijen uit het publieke en private domein. Ook is een eenduidige visie nodig vanuit de stakeholder die het langst in het gebied invloed zal hebben: de gemeente.
In hoeverre circulariteit daarna écht van betekenis kan zijn voor de Binckhorst? Dat kunnen de betrokkenen alleen ondervinden en leren door het te doen.
Bekijk de volledige scriptie hier
Cover: "Binckhorst Den Haag" (CC BY-SA 2.0) by nandasluijsmans
Wat houdt de circulaire economie in?
We gebruiken de grondstoffen en energie die de aarde te bieden heeft. Door de toenemende bevolkingsgroei en welvaart, komt er steeds meer druk te staan op de beschikbaarheid van deze bronnen. Als we hier op een circulaire manier mee omgaan, kunnen we ook in de toekomst van deze welvaart blijven genieten.
De circulaire economie is een economisch systeem waarin grondstoffen, producten en onderdelen oneindig worden hergebruikt (inclusief hernieuwbare energiebronnen) door kringlopen te sluiten. De circulaire economie biedt een alternatief voor de lineaire economie, waarin we produceren, consumeren en weggooien.
Kringlopen sluiten kan onder meer door bronnen uit te wisselen: het afval van de één is de grondstof voor de ander. Hierdoor kunnen bedrijven kosten besparen. Ook gaat de milieu-impact omlaag en worden bronnen minder snel uitgeput. Hoe meer grondstofstromen we hergebruiken, des te beter dit is voor het milieu, en des te meer economische waarde er ontstaat.
Het sluiten van kringlopen van energie (en gebruik van hernieuwbare energie) is ook een onderdeel van de circulaire economie. Het gebruik van fossiele brandstoffen voor energie is eindig en past niet binnen het gedachtegoed van de circulaire economie.
Nederland wil koploper zijn in de implementatie van de circulaire economie, in samenwerking met publieke en private partijen. De grootste uitdaging is echter om hier een invulling aan te geven voor de verschillende sectoren in Nederland.
Cover: ‘GO Scriptie Binckhorst’
Door Imme Groet
Circular Construction Specialist bij C-creators
