Opinie Frans Soeterbroek, adviseur maatschappelijke gebiedsontwikkeling, las teleurgesteld over het nieuwe sturingsconcept van (emeritus) hoogleraren Friso de Zeeuw en Co Verdaas voor de inrichting van Nederland. Zijn advies: "Friso en Co, ga echt eens wat andere films kijken."
Vol verwachting las ik het verhaal van Friso de Zeeuw en Co Verdaas, ‘Na wild west en sciencefiction op zoek naar de juiste film’. Hierin beloven ze ons de weg naar een nieuw sturingsconcept voor de inrichting van ons land. Toen ik er doorheen was, had ik ‘m echter niet gevonden. Al terugbladerend kon ik die vernieuwing nog steeds niet vinden. Zelfs de belofte dat we een prikkelend alternatief filmgenre voor de western en sciencefiction gepresenteerd zouden krijgen werd niet ingelost.
Het blijft gissen naar welke films de heren dan wel gaan om de door hen gewenste wereld weerspiegeld te zien. Eerlijk gezegd heb ik na lezing van hun verhaal het idee dat ze nog steeds het meest van westerns (lees: vastgoedcowboys, opportunistisch bouwen, bouwen, bouwen, de revolverheld) en sciencefictionfilms (lees: dromen en griezelen, kloof visie en praktijk, de visionaire held) houden.
Heilige drie-eenheid
Te waarderen valt dat ze enige orde brengen in de overbekende pleidooien voor integraal kijken, gebiedsgerichte aanpak, schakelen tussen de schalen, samenwerking, visie, daadkracht, investeringsruimte, enzovoorts. Maar daaronder schuilt de al even bekende sturingsfilosofie die al decennia lang de toon zet: het overlaten van de ruimtelijke ontwikkeling aan lokale en regionale publiek-private samenwerking. Dat gebeurt wel onder gerichte rijksregie, maar die vooral blijkt te gaan over het gebruik van doorzettingsmacht om stroperig gepolder en geparticipeer af te straffen.
Lees bijvoorbeeld het stukje op pagina 53 over de publiek-private NOVI-alliantie. Daar staat feitelijk dat het nationale ruimtelijk beleid mede vorm moet worden gegeven door partijen met geld en grond (‘investerende partijen’), waarbij de prominente rol van de projectontwikkelaars (verenigd in belangenvereniging NEPROM) opvalt. De ‘vernieuwende’ sturingsfilosofie houdt vooral in dat overheid en markt samen het nationale en regionale ruimtelijke beleid maken, dat we in de regio ver van democratische controle de grote beslissingen nemen, en dat het Rijk daarbij fungeert als schaduwmacht om dingen door te drukken als men er daar niet uitkomt. Het is een vrij technocratische kijk op sturing en precies het pleidooi waar ik in 'Hou op met vragen om Rijksregie' tegen waarschuwde. Nog harder inzetten op de heilige drie-eenheid Rijksregie, regio en markt gaat ons echt niet verder helpen.
Status quo doorbreken
Ik vind het brutaal en pijnlijk om dit pleidooi voor het opruimen van belemmeringen voor investerende partijen te presenteren als een nieuw sturingsconcept voor ons land. Het is een concept dat al decennia dominant is - en in toenemende mate onwenselijk en onhoudbaar. Ik zie zelf de macht en invloed van de (bouw)markt als belangrijke reden waarom we alleen nog maar cowboyfilms en sciencefiction zien, maar beide heren lijken daar nog een schepje bovenop te willen doen. Ze zijn zo verbonden met de status quo in ruimtelijk Nederland dat ze het verpakken daarvan in bestuurskundige taal en de NOVI al als een vernieuwing beschouwen.
Friso en Co hadden me pas echt verrast wanneer ze een radicaal pleidooi zouden houden voor het doorbreken van die status quo en het sturen op andere waarden dan die van het organiseren van investeringskracht en doorzettingsmacht. Denk bij die waarden aan het verbrede welvaartsbegrip (met veel aandacht voor leefkwaliteit en sociale rechtvaardigheid), de donuteconomie (ontwikkelen binnen de grenzen van wat planeet en mens aankunnen), de commons (collectief eigenaarschap over de natuurlijke hulpbronnen als water, lucht en grond) en radicale democratisering (zeggenschap verleggen van de tandem overheid-markt naar de burger).
Veel kijkplezier
Die waarden zijn ook precies de thema’s die in de actuele discussie over rijksregie, regionale sturing en publiek-private samenwerking onder het tapijt worden geveegd. Wanneer we daar wel werk van maken, zouden we ons minder laten gijzelen door het mantra van ‘bouwen, bouwen’ bouwen’. We zouden het hebben over waar deze tijd echt om gaat: het recht op een gezonde leefomgeving en betaalbaar wonen, de eerlijke verdeling van welvaart, klimaatadaptatie, de compromisloze toepassing van circulaire economie op gebiedsontwikkeling, het verbinden van ruimtelijke ordening met gemeenschapsvorming, en het ontworstelen van grond en vastgoed aan de logica van speculatie en het grote geld.
In termen van een sturingsconcept gaat het dan om het openbreken van de huidige bondjes tussen overheden en markt en de bijbehorende agenderingsmacht, ten gunste van de burger en de vertegenwoordigers van de ‘zachte’ waarden. Zelf noem ik dat maatschappelijke gebiedsontwikkeling of vermaatschappelijking van de ruimtelijke ordening.
Kortom: Friso en Co, ga echt eens wat andere films kijken. Ik adviseer jullie om te beginnen met een aantal documentaires die pijnlijk blootleggen waar het door jullie bepleite systeem zijn grenzen bereikt. Zoals de documentaire ‘The garden’, over de strijd rond de grootste stedelijke voedseltuin van de VS (spoiler: het loopt slecht af vanwege de innige publiek-private samenwerking). De documentaire Push, over de desastreuze invloed van het grote geld op de woningmarkt. Of ‘Beerput Nederland’, de documentaire van KRO-NCRV over het ondergeschikt maken van de gezonde leefomgeving aan economische belangen. Veel kijkplezier.
Cover: Pixabay
Cover: ‘Binnenhof’ door AJEL (bron: Pixabay)
Door Frans Soeterbroek
Adviseur maatschappelijke gebiedsontwikkeling
