Waalsprong Nijmegen – Veur Lent: het wonder aan de Waal

Toen ik in 1984 in Nijmegen ging studeren was de benedenstad een armoedig stukje Nijmegen, met veel vervallen gebouwen en duistere straatjes. Over de Waalkade reden talloze bussen. Vanuit de geschiedenis was dit goed te begrijpen. De Waal was vooral een bedreiging. Wie hoog en droog wilde wonen en dat kon betalen woonde op de stuwwal, in Nijmegen Oost, of in een van de hoger gelegen straatjes die vanaf de Waal steil omhoog liepen naar de Grote Markt. Met het verdwijnen van de handel was de Waal vooral gericht op het afvoeren van water en vormde de rivier een harde grens met het dorp Lent aan de noordkant van de Waal.

In de loop der jaren werd de benedenstad steeds verder opgeknapt. Nijmegen groeide, het centrum werd groter en langzamerhand werd de charme van de Waalkade ontdekt. Het verkeer ging er niet helemaal af, maar beetje bij beetje leefde Nijmegen minder met de rug naar de Waal. De harde grens, in fysiek en mentaal opzicht, bleef echter. Wie enkel aan de noordkant van de Waal een woning of kamer kon vinden was als het ware voor de mensheid verloren. Dan deed je niet meer mee aan het Nijmeegse leven.

Ik kan me niet herinneren dat ik in mijn studententijd ooit een keer op een vrije dag de fiets heb gepakt om naar Lent aan ‘de overkant’ te fietsen. Er was niks te beleven en het was ver weg. En ik was niet de enige die er zo over dacht, ik kende niemand die ooit de proef op de som had genomen.

Het keerpunt

Na het hoog water van 1995 en de bijna ramp in het rivierengebied werd helder dat de Waal stad en ommeland nog steeds bedreigde. Juist bij Nijmegen zat een knelpunt, een vrijwel haakse bocht die functioneerde als flessenhals en letterlijk vergroot moest worden om het water beter door te laten. Het gevolg was wel dat de overkant nog verder weg zou komen te liggen, immers, de rivier moest worden verruimd in de meest letterlijke zin van het woord. Ondertussen was Nijmegen zich ook ten noorden van de Waal gaan uitbreiden. Hip was Nijmegen-Noord nog zeker niet, maar ja, veel keuze had je niet als je in de regio een woning zocht.

De eerste plannen voor de verruiming van de rivier kwamen rechtstreeks van de tekentafel en stuitten in de regio en zeker in het dorp Lent (dat inmiddels tot de gemeente Nijmegen behoorde) op groot verzet. Tientallen huizen zouden moeten worden gesloopt ten faveure van de rivier. Na veel protest en druk vanuit de Tweede Kamer (waar ik destijds deel van mocht uitmaken) kregen bewoners en gemeente de gelegenheid om het doel van rivierverruiming op een andere manier te gaan halen. Er kwam een alternatief ontwerp op tafel. In dit ontwerp werd de verruiming van de rivier gekoppeld aan andere functies: natuur, woningbouw, recreatie. Tevens werd door de gemeente met steun van de provincie ook nog een tweede Waalbrug aan de westkant uitonderhandeld en kwam naast de spoorbrug een oversteek voor langzaam verkeer.

Bron: Provincie Gelderland

Ik kan me nog een excursie als gedeputeerde in Gelderland herinneren. Samen met vertegenwoordigers van de gemeente Nijmegen, het Rijk en Rijkswaterstaat gingen we naar Parijs en Orleans, alwaar we zagen hoe een rivier juist meerwaarde kan hebben voor een stad. Het zal in 2011 of 2012 zijn geweest. De trappen In Orleans die als een tribune afliepen naar de rivier werden een nieuwe referentie. Zo kon het dus ook. Laat overigens helder zijn dat mijn rol als gedeputeerde uiterst gering was: de stad was leidend bij de te maken keuzes.

Waar ik als student de Waal zag als het einde van mijn wereld en ik als kamerlid van zeer nabij meemaakte hoezeer de technocratische oplossing botste met de maatschappelijke realiteit, mocht ik nu als gedeputeerde van dichtbij volgen hoe de keuzes gemaakt werden om van de opgave de flessenhals te verruimen een cadeau voor de stad te maken.

Ik kan het precieze moment niet aanwijzen, maar gaandeweg veranderde Nijmegen de oriëntatie ten opzichte van de Waal. Waar de Waal eerst een barrière was omarmde de stad de Waal als het ware. De Waalsprong, Veur-Lent, de trappen, de geul, het strand, er was een nieuw kloppende hart gecreëerd en talloze internationale delegaties hebben zich gemeld om te leren van de wijze waarop in deze gebiedsontwikkeling verschillende opgaven aan elkaar gekoppeld zijn. 

Een wonder heeft zich voltrokken

Sinds drie jaar woon ik aan de Waal op een paar kilometer afstand van de Waalsprong en de nevengeul. Wie in 1984 had voorspeld dat Nijmegen-Noord ooit hip zou worden en de stad de Waal zou omarmen zou nimmer toegelaten worden tot de studie planologie. Je zou dus kunnen zeggen dat zich een wonder heeft voltrokken. Een wonder dat we eigenhandig hebben gecreëerd, zonder dat iemand de sleutel in handen heeft gehad en dus kan zeggen dat ie voor God heeft gespeeld. Het is een samenloop van een bijna-ramp, maatschappelijk verzet, een sensitieve Tweede Kamer, voldoende budget, goed gemeentelijk bestuur, talloze professionals met kennis van zaken en ontwerpkracht en talloze andere zaken die maken dat het wonder zich heeft kunnen voltrekken.

Als student planologie, lid van de Tweede Kamer, gedeputeerde in Gelderland, dijkgraaf Rivierenland, hoogleraar gebiedsontwikkeling en inwoner heb ik regelmatig een kijkje in de keuken kunnen nemen en de verandering van perspectief zelf mogen ervaren. Ook al kan ik beroepsmatig veel duiden en verklaren, een deel ervan blijft ongrijpbaar, dat is het wonder. Wie in 1984 een ontwerp op tafel zou hebben gelegd van de huidige Waalsprong zou eenvoudigweg niet zijn gehoord. Plannen laten zich niet plannen.

De Waalsprong is voor mij een iconisch project dat laat zien wat een gebiedsontwikkeling vermag (de oriëntatie van een hele stad doen draaien). De Waalsprong toont waar we toe in staat zijn als we kennis, kunde, middelen en opgaven in een samenhangende gebiedsontwikkeling bundelen. Gelijktijdig noopt de Waalsprong tot bescheidenheid omdat het succes niet zonder meer gekopieerd kan worden naar een nieuwe gebiedsontwikkeling. Elke gebiedsontwikkeling vraagt om een eigen unieke aanpak en ook een beetje een wonder.