Interview Er gebeurt veel in de hoofdstad van Overijssel. Zwolle timmert nadrukkelijk aan de weg en zoekt daar ook passende deskundigheid bij. Sjoerd Feenstra is de eerste stadsbouwmeester alhier en mag zich de komende jaren buigen over de ruimtelijke ontwikkeling van de stad. Cruciaal daarbij: het grote geheel voor ogen houden.
Zwolle schudt haar imago van saaie stad op het scharnierpunt van oost en noord Nederland steeds effectiever van zich af. De voormalige hanzestad is volop in ontwikkeling. De Spoorzone staat volop in de belangstelling, er is een Zwolse methode van gebiedsontwikkeling ontwikkeld (voortbouwend op het Zwols Concilium) en de Vinex-wijk Stadshagen krijgt een interessante afronding.
De gemeente geeft de ruimtelijke ontwikkeling van Zwolle een nieuwe impuls met de aanstelling dit voorjaar van haar eerste stadsbouwmeester, een instrument dat we al langer kennen van steden als Haarlem, Delft en Enschede. De in Groningen opgeleide geograaf Sjoerd Feenstra viel die eer te beurt. Welke ambities heeft hij voor de koers van de Hanzestad?
Hoe ben je in deze stad en op deze functie terecht gekomen?
“Ik werd dit voorjaar door de gemeente Zwolle benaderd. Eind 2022 nam ik afscheid van Bureau Urhahn in Amsterdam, waar ik in 1999 als stagiair binnen kwam wandelen en ongelooflijk veel geleerd heb van mensen als Gert Urhahn en Luc Vrolijks. Een zeer idealistisch bureau waar het niet alleen over de ruimtelijke ontwerpkant ging maar vooral over: hoe maak je de stad? Dat betreft veel meer dan het fysieke. Het gaat om het programma, functies, veranderbaarheid, de vertaling van beleid naar praktijk.”
“Waarom dan toch de overstap? Ik had een zeker gevoel van onbehagen, dat ik niet echt goed kon duiden maar wat ermee te maken had dat je in de stedenbouwkundige wereld zeer afhankelijk bent van je opdrachtgever. Je werkt aan allerlei wisselende projecten, de dynamiek is groot. Tegelijkertijd had ik de groeiende behoefte om vooral de vraag áchter de vraag te stellen, om te onderzoeken wat een plek, gebied of stad nodig heeft. Een vrijere rol, langdurig betrokken, maar waarbij ik ook meer zou kunnen sturen. Ik zou daar eens rustig over gaan nadenken maar na twee weken belde de gemeente Zwolle al. En dat klikte heel goed.”
Hoe is het om weer terug te zijn in het noorden, al is het op de rand daarvan?
“Ik zou het niet per se als een gevoel van thuiskomen willen noemen maar ik ben wel een man van het noorden. Geboren in Leeuwarden en gestudeerd aan de RUG, waar ik werd geïnspireerd door de colleges van Ed Taverne over de geschiedenis van stedenbouw en architectuur, over het analyseren van Europese stadsplattegronden en hoe fysiek zijn opgebouwd en gegroeid.”
Ik wil me graag met de ontwikkeling van Zwolle bezighouden maar geen extra loket zijn
“Inmiddels ben ik woonachtig in Haarlem. Een stad die dezelfde prettige compactheid en nabijheid tot het landschap heeft als Zwolle. Dat is voelt dus heel vertrouwd. De kwaliteit van leven is hier goed. De kunst is om dat te behouden en mogelijk te versterken. Dat was ook de reden voor mij om dit gesprek hier te houden (Perron038, red.). Dit is een interessante nieuwe broedplaats in de spoorzone van Zwolle, een plek waarmee de stad laat zien dat we jonge mensen willen binden aan de stad.”
Wat is de reden voor de gemeente Zwolle om voor het eerst een stadsbouwmeester aan te stellen?
“De aanleiding was de grote hoeveelheid projecten die momenteel in en rondom de stad ontwikkeld worden. Spoorzone, Stadshart, Zwartewaterallee, uitbreiding Stadshagen, herstructurering naoorlogse woongebieden: er speelt van alles. En in hoge mate zijn het binnenstedelijke projecten. Dat past op zich heel goed bij deze compacte 15-minutenstad maar de vraag is daarbij wel: zijn we met Zwolle als geheel goed on track? Dat stadsbrede gesprek wil ik graag voeren en aanjagen.”
‘Spoorzone Zwolle’ door Julia Groothuis (bron: Gemeente Zwolle)
“Er worden in de gemeentelijke praktijk vaak drie rollen voor de stadsarchitect ofwel de stadsbouwmeester onderscheiden. De eerste is de klassieke; de publieke functionaris die kijkt naar de lange lijnen in de stad en vooral vanuit het ontwerp acteert en reflecteert. De tweede is de integrator, die projecten en initiatieven verbindt maar ook bijvoorbeeld beleid, ontwerp en samenleving bij elkaar brengt. En ten derde de inspirator die relevante inzichten van buiten naar binnen brengt. In Zwolle ben ik name voor die laatste twee rollen gevraagd. Dat is de richting.”
En hoe vertaalt zich dat in jouw werkwijze?
“Ik heb bij mijn aantreden gezegd dat ik me graag met de ontwikkeling van Zwolle wil bezighouden maar geen extra loket wil zijn. Want we weten met elkaar dat er ook tempo nodig is de komende jaren. Ik zal me dus zeker niet tot in de haarvaten van gebiedsontwikkelingen gaan ophouden, dat kunnen de kwaliteitsteams die daarbij zijn betrokken uitstekend zelf. Maar ik zal wel bijvoorbeeld onderzoeken hoe de projecten in de stad zich tot elkaar verhouden, wat voor plekken er gemaakt worden en of de programma’s daarvan passen bij Zwolle.”
Wat me opvalt als ik hier door de stad fiets; mensen groeten elkaar
“Er staat veel druk op de stad, de komende jaren moeten ook hier duizenden woningen worden bijgebouwd – de impact daarvan is groot. Hoe doen we dat op zo’n manier dat het ook goed is voor de stad als geheel? In de spoorzone is meer mogelijk met hogere dichtheden en vormen van stapeling maar kan dat ook elders? Als er drie, vier plekken vol worden gezet met appartementen, past dat bij Zwolle? Ik heb de vrijheid gekregen om me daar de komende tijd mee bezig te houden en het gemeentebestuur gevraagd en ongevraagd van advies te dienen. Daarbij wil ik niet alleen met de professionals in gesprek gaan maar zeker ook met de inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties: hoe kijken zij aan tegen de toekomst van de stad?”
Wat zijn naast de woningbouwproductie andere grote opgaves voor Zwolle?
“Klimaatbestendigheid wordt een zeer belangrijk thema, verwacht ik. Zwolle ligt in de delta, op de plek waar IJssel en Vecht bij elkaar komen – een flessenhals als het ware. Ontwikkelingen als zeespiegelstijging en overvloedige regenval hebben hier duidelijk invloed. Wanneer we sleutelen aan de stad, moeten we dit heel fundamenteel meenemen. Op projectniveau komen we daar niet uit, we moeten dat stedelijk aanpakken. Gelukkig lopen er al de nodige initiatieven, zoals het Zwolse Aanjaagteam Klimaatadaptatie. Daar kunnen we prima bij aanhaken.”
“En nogmaals, het zal zeker niet alleen over de hardware van de stad gaan. Ik vind ook de sociale kwaliteit erg belangrijk. Wat me opvalt als ik hier door de stad fiets; mensen groeten elkaar. Dat gevoel van nabuurschap en erbij horen, ook dat moeten we koesteren.”
In een aantal gemeenten in Nederland zijn stadsarchitecten, stadsstedenbouwers en stadsbouwmeesters actief. Ze wisselen kennis en ervaring uit in het Platform Lokale Bouwmeesters; tot voor kort was dat ondergebracht bij Architectuur Lokaal maar die organisatie ging jammerlijk ten onder. Het platform vond onderdak bij het Atelier Rijksbouwmeester.
Cover: ‘Sjoerd Feenstra’ door Erik Karst (bron: Gemeente Zwolle)
Door Kees de Graaf
Eindredacteur Gebiedsontwikkeling.nu
