Opinie Alles van waarde is weerloos, dichtte Lucebert. Een manier van kijken die aansluit bij het actuele pleidooi voor een breder welvaartsbegrip. Denk aan gezondheid als ‘waardeloos’ thema. Economische ongelijkheid is slecht voor onze gezondheid, maar er spelen veel meer factoren een rol. In lijn met het bredere welvaartsbegrip gaat het naast economische waarden ook om levenskwaliteit. Voor gebiedsontwikkeling kun je voor gezondheid denken aan zo optimaal mogelijk fysiek en sociaal welzijn. Dit wetende is het niet vreemd dat de nieuwe Omgevingswet het begrip omgevingswaarde introduceert.
Kernvragen hierbij zijn onder meer hoe we een gezonde leefomgeving voor alle burgers kunnen krijgen, hoe we via de gebouwde omgeving kunnen sturen op gezondheid, waar de uitdagingen liggen.
Forse onzichtbare luchtvervuiling is volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in onze steden een groot risico voor de gezondheid. Luchtvervuiling is een niet te onderschatten bron van ziekte. De normen worden op veel plekken overschreden. Naast industriële bedrijvigheid zijn de bevolkingsdichtheid en het intensieve verkeer in stedelijk gebied belangrijke oorzaken.
Klimaatverandering is ook zo’n grote uitdaging. Het zorgt voor hitte, een grotere blootstelling aan schadelijke UV-straling en meer infectieziekten.
Een derde uitdaging is de verandering in onze demografische samenstelling met een toenemende vergrijzing. Vanuit het waarborgen van de levenskwaliteit is er bijvoorbeeld groeiende aandacht voor ziektepreventie en sociale eenzaamheid.
Tai chi, ook in onze parken, duidt op gedragsverandering
Op verschillende manieren pakken we de genoemde uitdagingen al aan. Zo draagt stimuleren van elektrisch vervoer bij aan het verbeteren van de luchtkwaliteit en CO2-reductie, conform de doelen van de nieuwe Klimaatwet. Lokaal wordt er steeds vaker gesproken over zorgzame buurten. En architecten en stedenbouwkundigen bieden inspirerende oplossingen voor het slim inrichten van onze openbare ruimte.
Passend bij de klimaatverandering zien we initiatieven met gebruiksvriendelijke oplossingen met water en groen. Ook de eerste gedragsveranderingen zijn al zichtbaar, bijvoorbeeld door de groei van sportactiviteiten in de openbare ruimte. Wat in Azië heel gebruikelijk is, tai chi in parken, zien we nu ook in Nederland. Steeds meer burgers in de grote steden kiezen voor aan fitness gerelateerde oefeningen of boksen in het openbaar gebied.
Daarnaast zien we een groei van technologische mogelijkheden. Tilburg wil zichzelf graag op de kaart zetten als sociaal innovatieve stad; bijvoorbeeld met digitale regie over de eigen gezondheidszorg waar lichaamssensoren bij passen. Ook Utrecht zet in op ‘healthy urban living’, onder meer via het koppelen van data. Het delen van data leidt tot een meer integrale wijze van werken. En met behulp van de data krijgen we in beeld of de aanpak van problemen op het gebied van gezondheid werkt. ‘De versnellingsaanpak Overvecht’ in Utrecht laat zien dat het bestaande soms gewoon al goed genoeg is, en versterkt kan worden. Zo kan een aantal ontmoetingsplekken in de wijk, die eerst gesloopt zouden worden, toch blijven bestaan. Op deze wijze gaat de grote transformatie in deze wijk gepaard met gezonde verstedelijking.
Burgers zelf kunnen aan dit alles zelf bijdragen, bijvoorbeeld door het meten van luchtkwaliteit of geluid. In Utrecht is een applicatie P-route fiets gemaakt, waarop beschikbare plekken voor fietsparkeren staan aangegeven. De volgende stap voor deze stad is een soort ANWB-file-app voor fietsroutes. Wie straks op station Utrecht aankomt en de fiets pakt, kan op deze app bekijken welke route richting de eindbestemming op dat moment het minst druk is.
De decentralisatie van de zorg uit 2015 wordt tastbaar
Een belangrijke conclusie uit de tweejaarlijkse publicatie De Sociale Staat van Nederland is dat de gemiddelde levensverwachting in vergelijking met 25 jaar geleden hoger is geworden. Toch staat gezondheid gelukkig hoog op veel gemeentelijke agenda’s. De decentralisatie van de zorg uit 2015 naar gemeentelijk niveau wordt tastbaar. Gezondheid is niet waardeloos en zeker ook niet weerloos maar waardevol. De sociale en fysieke wereld zijn elkaars taal beter gaan begrijpen. De belangrijkste ruimtelijke opgaven liggen op nationale en stedelijke schaal. Voor gebiedsontwikkeling zijn data, samenstelling en inrichting van de woningvoorraad plus de geschetste (sociale) faciliterende inrichting van de openbare ruimte belangrijke sleutels. Op naar meer gezonde wijken via slimme technologieën, lokaal maatwerk en passende nieuwe coalities, óók met burgers.
Coverfoto: Peter van der Sluijs
Dit item verscheen eerder op ROmagazine.nl
Cover: ‘Hardlopers rotterdam’
Door Agnes Franzen
Strategisch adviseur SKG/TU Delft en medeoprichter/hoofdredacteur van Gebiedsontwikkeling.nu (2010-2017)
