Waarom ontwerpen aan een klimaatrechtvaardige wereld nodig is

De EFL-stichting, voluit de Van Eesteren-Fluck & Van Lohuizen Stichting, kennen we vooral van publicaties over bijvoorbeeld naoorlogse stedenbouw. Wat zette jullie aan tot een project over de rechtvaardigheid van klimaatmaatregelen?

“We willen met de EFL Stichting toekomstgerichter en activistischer worden. Daarbij hebben we het voordeel dat we onze eigen koers kunnen bepalen, als particuliere organisatie. We willen een bijdrage leveren aan ontwikkelingen die spelen in de maatschappij. Daarvoor hebben we nu de Open Oproep gekozen, een instrument dat ik zelf al wel kende uit onder meer mijn tijd bij AM. Voor de EFL-stichting was het de eerste keer en we hebben ons daarin goed laten adviseren.

De aanpak had meerdere doelen: de EFL anders profileren en andere groepen bekend maken met ons werk, maar ook uiting geven aan de zorg die we hebben over ons land en de manier waarop we daaraan met elkaar werken. We willen echt iets in beweging brengen.”

Het thema klimaatrechtvaardigheid is uiterst actueel, zie alleen al de grote stromen vluchtelingen die over de wereld gaan. Wat willen jullie bijdragen en hoe hebben jullie dat aangepakt?

“We willen partijen in een breed veld uitdagen hierover na te denken: beleidsmakers, overheden, wetenschappers, belangenpartijen, ontwerpers. Hoe kijken zij aan tegen de ruimtelijke dimensie van klimaatrechtvaardigheid? Daarom hebben we bewust ook transdisciplinaire teams opgeroepen zich te melden. Tijdens een matchmakingsdag op De Parade in Amsterdam konden teams zich aanmelden, uit de 40 die dat deden zijn er uiteindelijk drie geselecteerd. De keuze voor De Parade maakten we bewust; een bijzondere plek waar we uiteenlopende mensen het woord konden geven maar waar we ook de groep 25 tot 40-jarigen troffen; mensen die nog niet met het werk van de EFL Stichting bekend zijn.”

Op 11 april maakten jullie de resultaten bekend, wat was jouw eigen indruk?

“Het was interessant om te zien dat de drie teams elk een heel eigen aanpak hebben gekozen. Het team onder leiding van landschapsarchitect Berno Strootman had een vrij klassieke insteek gekozen, met een doorwrochte analyse over wat er zou gebeuren als heel Nederland alleen nog maar plantaardig voedsel zou eten: Veganland. Zij lieten onder meer zien welke ruimte er vrij zou komen in Nederland voor andere ruimtevragers wanneer we geen vlees meer zouden eten.

Het team van Humanity on the Move liet zien wat er gebeurt bij elke graad opwarming van de aarde, met grote kaarten op de grond werd duidelijk waar het onleefbaar wordt op aarde. En waar juist nieuwe plekken ontstaan voor mensen om te gaan leven. Zij stelden ook de omgang met klimaatvluchtelingen aan de kaak. Hoe kun je vluchtelingen humaner opvangen in eigen land? Maar ook: wat betekent het dat landen die verantwoordelijk zijn voor de CO2-uitstoot naar rato zelf de vluchtelingen opvangen en wat doen wij zelf wanneer Nederland onleefbaar wordt? Gaan we dan met zijn allen naar Groenland? Belangrijk is het besef dat we zeker ook in eigen land niet veilig zijn.”

“Het derde team focuste op de rechtvaardige drinkwaterlandschappen, ook uitermate actueel gezien bijvoorbeeld de discussie over de aansluiting van nieuwbouwwijken op de waterleiding. Dit team liet met een grote waterbak tijdens het event de aanwezigen nadenken over hoe zij zelf met schoon water omgaan. Erg confronterend. In hun studie hebben ze onder meer Deltares, waterschappen en waterleidingbedrijven mee laten denken over hoe de winning en verdeling van drinkwater rechtvaardig kan verlopen.”

Welke feedback heb je zelf opgehaald tijdens het event?

“Daartoe hebben we voorafgaand aan het event een speciale preview gehouden voor een 15-tal mensen uit de wereld van beleid, ontwerp en onderzoek. Met de vraag aan hen: wat is er nou nodig om echt verandering te bewerkstelligen? PBL-directeur Marko Hekkert geeft dan aan dat zijn organisatie modellen bouwt ten behoeve van besluitvorming maar dat die nog steeds voortborduren op bestaande systemen, ook waar het gaat om de impact van klimaatverandering. De vraag is dus of in die modellen voldoende ruimte voor nieuwe manieren van werken wordt ingebouwd. En of ze daarmee wel voldoende gewicht mee kunnen krijgen. Klimaat-directeur Niels Kastelein van het ministerie van EZK erkende dat het bij de besluitvorming over de klimaattransitie uiteindelijk altijd over geld gaat en niet over de ruimtelijke consequenties. En Floris Alkemade wees erop dat de ethische kant van ons vak is ondergesneeuwd en dat we daar nadrukkelijk een inhaalslag in te maken hebben. En dat begin met bewustwording.”

“Zelf haal ik vooral twee begrippen op uit de studie. Aan de ene kant “ongemak” omdat je ziet hoe belangrijk het is dat er bewustwording rondom de klimaattransitie op gang komt. En aan de andere kant “moed” omdat niets doen geen optie is. Een mooi citaat dat ik in dit verband las: “Wie moedig is, ziet pijnlijk de waarheid onder ogen en doet wat nodig is”. Wat dat betreft, past deze manifestatie wel in de huidige tijdgeest waarin we vraagtekens plaatsen bij de systemen waarin we zo lang hebben gewerkt en waarvan de houdbaarheid lijkt te zijn verstreken. We hebben behoefte aan nieuwe manieren van werken, aan echte gamechangers.”