Warmer, natter, droger: hoe betaalbaar is de klimaatverandering?

Welke klimaatvragen spelen er in de verzekeringsbranche?

“De hele verzekeringswereld kijkt scherp naar klimaatrisico’s en daarmee naar duurzaamheidsontwikkelingen. Dat is logisch, want bij schade door storm, hagel en overstromingen kloppen gedupeerden aan bij de verzekeraar. Hoe ontwikkelen de risico’s zich en hoe houd je die beheersbaar? Verzekeraars, en dus ook Achmea, zijn in dat opzicht veel bezig met het voorkomen van schade. Conditie van huizen, afwateringssystemen, bescherming rondom rivieren, beplanting. Maar ook: investeren en beleggen in duurzame initiatieven, bedrijven helpen verduurzamen, groene samenwerkingspartners zoeken en onze eigen bedrijfspraktijken onder de duurzame loep nemen. Dat is allemaal preventie.”

“Dat is voor een deel in ons eigen belang: hoe minder schade er is of komt, hoe minder een verzekeraar moet uitkeren en dus kunnen we premies en voorwaarden aantrekkelijk houden. Maar het past ook in het DNA van Achmea. Wij zijn van oudsher een coöperatieve verzekeraar, opgericht in 1811 door een groep boeren in het Friese Achlum. Onbezorgd kunnen wonen en werken, dat is een van onze missiestatements. Als het klimaat een van die zorgen is, dan moet je daar wat mee.”

Hoe ziet dat er concreet uit?

“Met elektrische wagenparken en zonnepanelen verlagen we de CO2-uitstoot binnen onze eigen bedrijfsvoering. Het doel is om op nul uit te komen. We proberen daarnaast om bedrijven waarin we beleggen te bewegen om minder CO2 uit te stoten en als het te veel blijft, sluiten we ze uit. Maar we kijken ook naar nieuwe ontwikkelingen die er spelen, startups of meer experimentele initiatieven. We hebben een herbebossingsproject en bieden groene daken aan bewoners, of helpen hen met de isolatie van hun huis. Met onze klimaatadaptatiemonitor houden we bij hoeveel de bewoners zich bezighouden met duurzaamheid en wat zij daarvan verwachten. Die informatie delen we breed met onze klanten, maar ook met andere bedrijven om samen meer duurzame oplossingen te bedenken en te ontwikkelen.”

“Uiteindelijk ligt een groot deel van de verantwoordelijkheid voor klimaatadaptatie bij bestuurders en beleidsmakers van gemeentes, bedrijven en de Rijksoverheid. Samen met Royal HaskoningDHV en Nelen & Schuurmans hebben we BlueLabel opgericht. Dit is een klimaatlabel dat cijfermatig inzichtelijk maakt welke risico’s er spelen in gemeentes. Op huisniveau kun je hiermee zien hoeveel kans er is op wateroverlast en hittestress, of hoeveel overstromingsrisico er is. Het is een tool voor onder andere gemeentes en overheden die vanwege het Deltaprogramma stresstests moeten uitvoeren. Je kunt er bijvoorbeeld mee doorrekenen waar bij een extreme bui water naartoe stroomt, welke straten er dan problemen hebben.”

Verbindt Achmea ook consequenties aan huizen met een slecht BlueLabel? Hogere premies bijvoorbeeld?

“Nee, zeker niet. Een hogere premie rekenen omdat je huis net wat lager ligt, dat vinden wij niet solidair. Deze tool is puur ter preventie en om concrete doelstellingen te maken. Daar hebben wij zelf veel aan qua schade-uitkeringen, vergis je niet. Wat wel opvalt: veel huiseigenaren weten niet waarvoor ze wel of niet verzekerd zijn. Sinds juni kun je bij ons bijvoorbeeld schade door een doorbraak van een regionale waterkering verzekeren. Maar schade na een grote dijkdoorbraak, zoals het overstromen van een primaire waterkering, daarvoor kun je op dit moment als particulier je huis niet verzekeren. Dus langs de Rotte is je huis wél verzekerd, maar langs de Nieuwe Maas niet. Ben je daar als bewoner van op de hoogte? Of: wegzakkende fundering. Veel mensen weten niet of hun huis op palen staat of niet is onderheid. Droogte en wateroverlast hebben heel wezenlijke gevolgen voor paalfundering. En omdat paalrot een geleidelijke ontwikkeling is, is een verzekering daar ook niet voor bedoeld.”

Zijn er scenario’s denkbaar dat het weer zo extreem wordt dat premies omhooggaan, of dat schade onverzekerbaar wordt?

“Schade door heftig weer in de zomer is zo’n tien procent van de totale schade, naast brand, inbraak, leidingbreuk en storm in de winter. Storm in de winter is niet zo gevoelig voor klimaatverandering. In de zomer verwachten we wel vaker extremere buien. Stel, we hebben over dertig jaar twee keer zoveel van die buien, dan komt dat neer op een stijging van tien naar twintig procent van de schadelast. Dan verwacht je een premiestijging van tien procent. Over dertig jaar gerekend is dat niet zo veel. En Nederland ligt laag, zeker, maar er zijn plekken op de wereld met extremer weer en minder gunstige liggingen. Maar ook in Florida, Australië en Japan kun je je huis gewoon betaalbaar blijven verzekeren. De premie pakt op sommige plekken inderdaad hoger uit, maar het kán wel.”

“Een goede oplossing zou kunnen zijn om een pool op te richten van alle verzekeraars waarin ze in ieder geval een groot deel van het risico onderbrengen. Als de schade uitstijgt boven het bedrag van de pool, dan zit de overheid er als een soort herverzekeraar achter – als een verzekeraar voor verzekeraars. Dan kun je grote overstromingen gewoon toevoegen aan je brandverzekering, zoals nu ook kan bij storm en hagel. Maar dat soort dingen kunnen wij in de sector niet zonder politieke steun.”

Je zegt: we moeten hiervoor samenwerken

“Absoluut. We moeten beter nadenken over de inrichting van Nederland en de overheid moet het voortouw nemen. Ik denk dat de inrichting van Nederland op dit moment beter doordacht kan. Wageningen University heeft een heel mooi plan opgesteld voor hoe Nederland er over honderd jaar uit zou kunnen komen te zien. Waarin er nagedacht is over waar je wel en niet bouwt, waar de rivieren breder moeten, meer groen moet komen. Hierin kun je duidelijk zien waar er meer bos nodig is, en dat je beter in bijvoorbeeld Brabant, de Achterhoek en Twente kunt bijbouwen omdat je daar veel hoger zit. Ik denk dat er gezien de klimaatdiscussie veel meer regie vanuit de overheid moet komen. Want nu maakt elke gemeente zijn eigen keuzes en is er best veel vrijheid. Het is met zoveel versnippering moeilijk om Nederland klimaatbestendig te houden.”

Zie je dat deze ontwikkelingen invloed hebben op de verzekeringsmarkt?

“De herverzekeringsmarkt is heel belangrijk om het catastroferisico draagbaar te maken. Sommige risico’s zijn zo groot, dat je die als verzekeraar – al dan niet opgesplitst – bij verzekeraars van verzekeraars wereldwijd moet onderbrengen. Dat heet herverzekering.

Je ziet die markt ook wel groeien. En er zijn ook steeds meer instrumenten om verzekeringsrisico’s direct bij beleggers onder te brengen. Catastrofe-obligaties, bijvoorbeeld. Dan hangt de uitkering van je obligatie, een op de beurs verhandelde lening, af van of er wel of geen catastrofe heeft plaatsgevonden. In dat opzicht zie je de financiële sector meebewegen.”

Wat zou wat jou betreft een goede oplossing zijn voor de groeiende klimaatrisico’s?

“Bij Achmea kijken we naar de echt grote rampen, die nog altijd onverzekerbaar zijn. Voor de zomeroverstromingen van 2021 in Limburg konden bewoners en bedrijven ook bij het water van de Geul nog aanspraak maken op de Wet tegemoetkoming schade bij rampen – hoewel de overheid zei dat dit de laatste keer was voor overstromingen die tegenwoordig verzekerd kunnen worden. Na de Watersnoodramp in 1953 mochten verzekeraars alle vormen van wateroverlast niet verzekeren, omdat ze dan zouden omvallen. Sinds 1998 is vanwege mededingingswetgeving dit verbod niet meer van kracht. Verzekeraars zijn sindsdien neerslag en andere vormen van extreem weer gaan verzekeren. Daarnaast is in 1998 als reactie op de (bijna) overstromingen in 1993 en in 1995 voor onverzekerbare schades, zoals een dijkdoorbraak van de grote rivieren, de Wet tegemoetkoming schade bij rampen in werking getreden. Die regelt dat burgers en bedrijven van de overheid een tegemoetkoming kunnen krijgen voor onverzekerbare schades. Alleen is daar nu vooraf te veel onduidelijkheid over: wanneer wordt wat gecompenseerd en voor hoeveel?”

“En de risico’s van overstroming van het regionale watersysteem of regionale waterkeringen zijn inmiddels wél verzekerbaar, denk aan een overlopende beek of dijkdoorbraak langs een kanaal. Daarom wil de overheid dat type overstromingen eigenlijk niet meer compenseren. Branchevereniging Verbond van Verzekeraars wil daarom met de politiek om de tafel. Dat proberen we al jaren tevergeefs, maar nu klimaatverandering hoger op de agenda staat, hebben we meer vertrouwen dat er duidelijkere afspraken gemaakt kunnen worden. De EU en wetenschappers hebben op dit punt tegenwoordig trouwens ook zorgen over Nederland. In het buitenland zijn namelijk al wel dergelijke systemen.”

Wat zou jouw sector daarin zelf nog kunnen doen?

“Ik vind dat wij ons nog te weinig in het maatschappelijk debat laten horen. Kijk bijvoorbeeld naar de plekken waar gebouwd gaat worden. Ik ben geboren in de Alexanderpolder, bijna het laagstgelegen punt van Nederland. Nu zijn er gesprekken over een wijk die zelfs nóg iets dieper gebouwd zou kunnen worden, in de Zuidplaspolder. Die woningen moeten ook verzekerd worden. Natuurlijk geven we die verzekeringen wel af, maar het gesprek vooraf is minstens zo belangrijk. Wat moeten we wel of niet willen en op welke manier? De watersector zit daar veel beter bovenop, dat zouden wij ook kunnen doen.”

En wat zou jouw oproep dan zijn voor een stad als Rotterdam?

“Het is voor Rotterdam heel belangrijk om goed na te denken over welke scenario’s er mogelijk zijn met de zeespiegelstijging en met die hoge rivierwaterafvoer. Wat worden de consequenties en wat zijn de opties die je hebt? Als de Maeslantkering vaker dicht moet, welke gevolgen heeft dat voor het Havenbedrijf? In Rotterdam zijn er straten waar er deels huizen op palen staan en deels huizen niet zijn onderheid. Wat ga je doen als een deel verzakt? Hoe moet je omgaan met laaggelegen wijken? Kunnen de huizen blijven staan zoals ze staan, of zijn er aanpassingen nodig? Daar moet je je op voorbereiden.”

“Onderzoeksbureau Deltares heeft op verzoek van het Deltaprogramma strategieën uitgewerkt voor manieren om daarmee om te kunnen gaan. Dijken verhogen. Kust beschermen. Rivierwater naar de zee pompen. Het juist allemaal laten gebeuren, dat sommige gebieden onder water komen te staan. Maar als de zeespiegel heel hoog is, wordt het heel duur en technisch heel lastig om diepe polders leeg te houden. Dat zijn belangrijke vraagstukken die pas over veertig of vijftig jaar spelen, maar zulke grote investeringen vragen dat je heel vroeg moet beginnen met nadenken. Nederlanders moeten nu eenmaal beschermd kunnen blijven wonen en werken.”