Recensie Stop met het maken van ranglijstjes van plekken – die statistische voodoo voegt niets toe en leidt bij inwoners tot een hoop negatieve energie. "Ook in Emmen kun je domweg gelukkig zijn." Dat is de boodschap van Gert-Jan Hospers in zijn boek Geografie en gevoel: wat plekken met ons doen. "In plaats daarvan moeten we de positieve energie van mensen bij plekken boven tafel zien te halen."
Boekbespreking Geografie en gevoel: wat plekken met ons doen
Gert-Jan Hospers, economisch geograaf aan de Universiteit Twente en Radboud Universiteit, gaat in dit boek op zoek naar de impact van plekken op onze gedachten, gevoelens en gedragingen. Acht geografische schaalniveaus passeren de revue: het land, de regio, de stad, de wijk, het platteland, het dorp, de straat en het huis. Hospers wil laten zien hoe belangrijk plekken in ons leven zijn en hoe ze ons vaak onbewust beïnvloeden. In gesprek met Gert-Jan Hospers over zijn boek, geeft hij tips voor de praktijk van ruimtelijke ordening en hebben we het over de rol van plekken in de toekomst.
De aanleiding tot het schrijven van het boek was volgens Hospers tweeledig: passie en irritatie. "Aan de ene kant wilde ik mijn liefde voor plekken met anderen delen. Aan de andere kant vond ik het nodig om eens een ander geluid te laten horen. We leven namelijk in een tijd waarin we het vanzelfsprekend vinden om regio’s, steden en wijken langs de meetlat te leggen, in ranglijstjes, rapportcijfers en monitors. Ik vind dat een ongewenste ontwikkeling en wil met mijn boek een alternatieve en meer menselijke kijk op plekken bieden."
Hospers heeft zijn boek geschreven voor iedereen die zich in z’n werk met ruimtelijke thema’s bezighoudt of dat wil gaan doen. "Denk aan regio-, stads- en dorpsbestuurders, beleidsmedewerkers van gemeenten, projectontwikkelaars en studenten geografie en planologie. Maar ik hoop ook dat de geïnteresseerde leek die wil weten waarom hij zo van die ene plek houdt na lezing van het boek denkt: zo zit dat dus." Dat het boek toegankelijk is voor een brede doelgroep is goed te merken wanneer je het leest. Tal van sprekende voorbeelden komen aan bod. Van Hema en Herinneringen aan Holland (Marsman) tot "Ich bin ein Almeloër" (Finkers) en Hoe God Verdween uit Jorwerd (Mak).
De belangrijkste boodschap die Hospers de lezers mee wil geven is dat geografie over gevoel gaat. Volgens hem moeten we een plek niet reduceren tot een getal. "Zelfs een plek die objectief gezien niets bijzonders te bieden heeft, kan heel bijzonder zijn voor de mensen die er een band mee hebben. Ook in Emmen, volgens de Atlas van Gemeenten (Marlet, 2013, red.) één van de minst aantrekkelijke woongemeenten van ons land, kun je domweg gelukkig zijn.
Boodschap voor de praktijk
"Plekken doen wat met mensen, ze roepen allerlei emoties op. Menig dorpeling of wijkbewoner heeft bijvoorbeeld een warm gevoel bij z’n woonomgeving. Van die ‘P-factor’ kunnen bestuurders slim gebruikmaken. Zo willen veel inwoners zich best vrijwillig inzetten om het groen in hun straat te onderhouden of bardienst te draaien in het buurthuis. Het kabinet heeft het tegenwoordig over de ‘participatiesamenleving’, maar dat kun je beter geografisch specificeren: burgerschap gaat pas leven als je het koppelt aan de dagelijkse leefomgeving van mensen, zoals het dorp of de buurt waar ze wonen."
In de hoofdstukken over de stad, de wijk en de straat komen benaderingen van Lynch, Jacobs en Gehl aan de orde. Op de vraag of er een bepaalde methode is die Hospers aanbeveelt voor mensen die zich bezighouden met de ontwikkeling van plekken gaat hij in op het zoveel mogelijk rekening houden met de plek ‘op ooghoogte en met vijf kilometer per uur’. "Met andere woorden: kijk ook eens vanuit het perspectief van iemand die de plek ervaart als-ie er doorheen loopt. We weten namelijk vrij precies wat de ingrediënten zijn van een succesvolle openbare ruimte, straat of wijk. Neo-traditionele architectuur, oog voor details, variatie en natuurlijke elementen doen het altijd goed. Toch worden er nog steeds plekken gebouwd die er op de maquette prachtig uitzien, maar waar mensen in de praktijk niet graag verblijven. Ik vraag me echt af waarom architecten en stedenbouwers zo origineel willen zijn en het wiel opnieuw willen uitvinden."
Het boek is in de traditie van de geosofie geschreven. Dat is een visie die ervan uitgaat dat iedereen verstand heeft van geografie. Op de vraag of hij zichzelf een geosoof voelt, antwoordt Hospers volmondig "ja". Iedereen is een ruimtelijke actor en heeft daarom iets zinnigs te zeggen over geografie. "Ik peins graag over plekken en sluit daarbij geen idee, inzicht of gezichtspunt uit. Tijdens het schrijven van het boek heb ik me dan ook niet alleen laten leiden door academische bronnen en rapporten. Ook in romans, films, songteksten en zelfs de IKEA-catalogus vind je een hoop informatie over de P-factor. Over het begrip ‘thuis’ hebben zangers bijvoorbeeld prachtige liedjes gemaakt. Toegegeven, de geosofische methode is hapsnap – maar ze levert volgens mij een rijker beeld over de wereld op dan de open deuren die in veel wetenschappelijke studies worden ingetrapt."
In het boek wordt genoemd dat ondanks de globalisering en technologische ontwikkeling (mobiele telefonie, sociale media en internet) plekken nog steeds een grote rol in ons leven spelen. Maar hoe zit dit in de toekomst, zal deze rol veranderen? Volgens Hospers doen plekken er nog steeds toe, ook in de global village. "Luister maar eens naar mobiele telefoongesprekken in de trein. Ze beginnen vaak met een geografische basisvraag: ‘waar ben je?’ Door de technologie verandert de rol van plekken natuurlijk wel. Je hoeft niet meer per se fysiek op een bepaalde plek aanwezig te zijn om contact met elkaar te hebben. Tegelijkertijd blijven we geografische begrippen hanteren om de virtuele wereld te begrijpen: de digitale snelweg, chatrooms en communities. Waar ik me wel wat zorgen over maak, is al die technologie die mensen ‘ruimtelijk lui’ maakt, zoals locatie-apps en allerlei navigatiesystemen. Daarmee verliezen plekken en de routes ernaartoe de verrassingsfactor die juist vaak zulke mooie geografische ervaringen oplevert."
Hospers stelt dat plekken net mensen zijn. Omgaan met plekken blijft maatwerk en iedereen beleeft een plek anders. Maar wat kunnen we in de praktijk eigenlijk met deze vergelijking? "Daarmee keren we terug naar het begin: we moeten ophouden met het turven, tellen en toetsen van plekken. Dat is net zo verwerpelijk als ranglijstjes van mensen maken. ‘Beauty is in the eye of the beholder’, zeggen de Engelsen terecht. Laat mensen domweg gelukkig zijn op de plek waar ze wonen in plaats van ze het idee te geven dat ze er eigenlijk niet gelukkig mogen zijn. In de geografie geldt net zoals in de liefde: op elk potje past een dekseltje. Zelfs de meest lelijke plek heeft trouwe fans."
Hospers laat je in dit boek anders aankijken tegen ranglijstjes. Het aardige is dat de term geosofie in het begin van het boek deed vermoeden dat het praten over plekken vrij vaag blijft. Toch laat hij door verschillende voorbeelden en theorieën zien dat het praten over plekken gaat over gevoel - en dat dit inderdaad niet zomaar in een ranglijstje te vatten is.
Cover: ‘2014.02.03_Wat doen plekken met ons een zoektocht_660’
Door Janneke Rutgers
Janneke Rutgers werkt als onderzoeker en stedenbouwkundige bij RUIMTEVOLK.
