Wat lopen oplevert voor de gezondheid én voor de stad

“In de autoluwe binnensteden staat de fiets op één, maar soms gaat die focus ten kostte van de voetganger,” zegt Boudewijn Leeuwenburgh, voorzitter van de voetgangersbeweging. Hij is niet tégen fietsers – “meer aandacht voor de fiets is een goede zaak” – maar soms wringt het, ziet hij. “De verschillen in snelheid en afmetingen tussen deze weggebruikers zijn groot.” Bestelfietsen, fatbikes en bakfietsen: ze vliegen de voetgangers om de oren. In Amsterdam loopt dat bijvoorbeeld tegen grenzen aan. Sinds kort wordt geëxperimenteerd met een systeem dat elektrisch fietsen op afstand kan afremmen.

Te smal trottoir

Maar ook andere steden worstelen met de snelheidsverschillen ziet Leeuwenburgh. Hoewel de belangenverenging in Leiden is gestart, bemoeien ze zich ook met verkeerssituaties in andere steden. “Als we klachten binnenkrijgt, proberen ze met gemeenten de situatie te verbeteren.” Dat gebeurt bijvoorbeeld in Bunnik, waar een ‘doorfietsroute’ op de planning staat. “Het trottoir is nu al te smal, waardoor en voetgangers moeten uitwijken naar de rijbaan.”

Die spanning tussen voetganger en fietser beleeft een hoogtepunt in de zogenoemde ‘shared spaces’, zegt Leeuwenburgh. Op die plekken zijn voetgangers en fietsers in theorie gelijkwaardige weggebruikers, met oogcontact en lichaamstaal worden routes aangegeven en wordt voorrang verleend. Leeuwenburgh: “Je wordt als voetganger links en recht ingehaald. Mensen met beperkingen, ouders met kinderen en ouderen vermijden soms deze plekken. In Leiden is één shared space, maar de gemeente heeft besloten dat het daar ook bij blijft.”

Om meer aandacht te genereren riep wethouder North samen met de Voetgangersbeweging – die Leiden als uitvalsbasis heeft – 2024 uit als ‘jaar van de voetganger’. Met activiteiten als een fotowedstrijd hopen ze op meer aandacht voor het plezier van wandelen en de uitdagingen van de wandelaar.

Leren van elkaar

“Wil een stad de positie van de voetganger werkelijk verbeteren, dan is beleid echt noodzakelijk. Richt een gemeente zich op alle verkeersdeelnemers tegelijk, raakt de voetganger ondergesneeuwd”, zegt Filip van As. Hij zet zich als Programmamaner Voetgangersbeleid bij het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en coördinator van het Platform Ruimte voor Lopen in voor de voetganger. Op het Platform Ruimte voor Lopen staan in een Toolbox lessen die zijn geleerd uit de City Deals Ruimte voor Lopen. De Toolbox is ontwikkeld door IenW.

Van As hoopt dat gemeenten de Toolbox gebruiken om van elkaar te leren: “Een perspectiefwijziging is nodig. Lopen is meer dan alleen een vorm van verkeer. Ze ontmoeten andere lopers. Lopen is een manier om achter de voordeur vandaan te komen, uit de eenzaamheid. Lopers zijn anders dan fietsers en automobilisten onderdeel van hun omgeving.” Maar het belangrijkste argument blijft wat betreft Van As de fysieke gezondheid van de bewoners. “Als looproutes goed zijn gaat het gezondheidsniveau omhoog. Wie vanaf jonge leeftijd voldoende beweegt bouwt spieren op en voorkomt veel klachten op latere leeftijd.”

Leiden is een van de weinige steden in Nederland die specifiek beleid heeft voor de voetganger. North: “Gezondheid is daar één reden voor, andere reden is dat Leiden een van de dichtst bebouwde steden van Nederland is. Voor wandelende mensen heb je minder nodig dan voor autoverkeer.” Van As denkt dat voor meer gemeenten lopen een oplossing kan zijn: “De lengte van files neemt toe, we hebben meer woningen nodig vanwege de bevolkingsgroei en ga zo maar door. We hebben meer ruimte nodig, maar het oppervlakte dat we hebben blijft gelijk. Lopen draagt bij aan de gezondheid, maar ook voor ruimtelijke vraagstukken.”

Drie manieren van wandelen

Maar, met alleen meer aandacht voor de gezonde, sociale kant van lopen zijn de struikelblokken voor de voetganger nog niet direct opgeruimd. “Als steden beleid hebben voor voetgangers, is dat vaak gericht op de jongere gezonde voetganger,” zegt Leeuwenburgh. Wandelen gaat over plezier, niet over zo efficiënt mogelijk van A naar B te komen. Als voorbeeld noemt hij het Singelpark in Leiden, een route rondom de oude binnenstad, waar groene wandelpaden de parken verbinden. Binnenkort wordt een vlonder aangelegd over het water die ook toegankelijk is voor rolstoelgebruikers. Leeuwenburgh: “Het is natuurlijk een fantastisch project, maar wel volledig gericht op ontspannen wandelen.”

De Voetgangersbeweging zet zich daarom in voor een onderscheid tussen drie vormen van wandelen: recreatief (zoals de wandeling door het Singelpark), functioneel (een doelgerichte wandeling naar de winkel of huisartsenpost) en sportief. Daarnaast moet er ook nog ruimte zijn, met speeltuinen en bankjes, waar mensen kunnen verblijven, vult Leeuwenburgh aan. Belangrijk bij al deze vormen: bankjes, doorlopende stoepen en duidelijke oversteekpunten. Zodat ook ouderen en mensen die minder goed ter been zijn de routes kunnen gebruiken.

Tegen de eenzaamheid

In het Leidse beleid wordt aandacht besteed aan een “fijnmazig voetgangersnetwerk”. Het Singelpark vormt voor dat netwerk het uitgangspunt. Daaraan wordt zowel recreatieve als functionele routes verbonden. De functionele routes moeten voorzien zijn van een apart trottoir en van verlichting. Voor de recreatieve routes geldt dit niet, omdat die alleen op zonnige momenten worden gebruikt. Met recreatieve routes wil de gemeente het Singelpark verbinden met groen buiten de binnenstad.

Een rode loper van rode bakstenen moet bij de entree van de stad en wijkwinkelcentra de positie van het langzame verkeer benadrukken. De gemeente probeert volgens het beleidsstuk te vermijden dat lantarenpalen en prullenbakken obstakels vormen. Dit jaar wordt het beleid aangevuld met een oversteekwijzer voor ambtenaren en ontwikkelaren die de openbare ruimte moeten ontwerpen vertelt North: “Vaak is onduidelijk waar stoplichten en zebrapaden moeten komen en hoe breed die oversteekpunten moeten zijn.”

Hoeveel aan de voetganger mag worden uitgegeven is niet vastgesteld, ook is het niet zo dat de gemeente ontwikkelingen uitvoert die alléén op de voetganger zijn gericht vertelt North. Het bestaan van het beleid zorgt er vooral voor dat de voetganger de ruimte die ze verdienen. Bij het vervangen van de riolering moeten naast groen en fietspaden direct obstakelvrije doorlopende stoepen worden uitgevoerd. North: “We lopen allemaal iedere dag, we moeten de wandelaar weer als uitgangspunt nemen.”