Bewonersinitiatief mislukt? Hou het niet stil, maar leer ervan

We horen steeds meer over hoe bewonersinitiatieven bijdragen aan een leefbare, inclusieve en duurzame leefomgeving. In Groenbeek* realiseerden bewoners bijvoorbeeld een multifunctioneel sportcentrum, inclusief dorpshuis, bibliotheek en ruimte voor alle sportverenigingen. We zien daarnaast een grote diversiteit aan geslaagde bewonersinitiatieven. Denk aan gezellige leefstraten, bloeiende dorpstuinen, spelende kinderen in de buurtspeeltuin, feestelijke openingen van dorpshuizen en toastende bestuurders bij nieuwe energiecoöperaties of knarrenhofjes.

Volunteer burnout

Voor succesvolle initiatieven is er een podium en zijn er prijzen te verdienen. Denk daarbij aan pluimen, appeltjes van oranje, gouden pit, kern met pit, of dorpsvernieuwingsprijs. Er is ook vaak financieel en maatschappelijk draagvlak voor.

Maar door al die succesverhalen zou je bijna vergeten dat de weg naar succes soms vol hobbels is, en dat sommige initiatieven niet of slechts kort tot bloei komen. We horen weinig over initiatieven die voortijdig stranden, een moeilijke periode doormaken of na verloop van tijd ophouden te bestaan. Toch heeft waarschijnlijk een groot deel van alle initiatieven ermee te maken: ze lopen vast, vinden geen financiering, ervaren onvoldoende ondersteuning vanuit overheden, of krijgen te maken met conflicten.

Ook in Groenbeek kwam het sportcentrum niet zonder slag of stoot van de grond. Het had weinig gescheeld of het project was helemaal niet gerealiseerd. Tegen de tijd dat de projectgroep haar plannen klaar had, bleek dat de subsidiepot leeg was en een aantal buren het helemaal niet eens was met de locatie van het sportcentrum. Hun vrije uitzicht zou worden belet door een grote sporthal. Van een bruisend idee veranderde het initiatief in een slepende rechtszaak. De buren hebben namelijk tot aan de Raad van State bezwaar gemaakt tegen de bouw. En hoewel ze in het ongelijk werden gesteld, heeft deze zaak z’n sporen nagelaten in de dorpsgemeenschap.

Een stroeve aanloop of het ronduit mislukken van een initiatief heeft vaak grote consequenties: positieve energie verdampt, de sociale samenhang in een buurt of gemeenschap komt onder druk te staan, een volunteer burnout ligt op de loer, en de vaak noodzakelijk geachte verandering blijft uit. Op steun hoeven deze initiatieven niet te rekenen. Overheden hebben over het algemeen hoge verwachtingen en willen garanties voordat ze gemeenschapsgeld over dragen aan bewoners.

Nog niet gelukt

Uit onderzoek blijkt dat de problemen van bewonersinitiatieven sterk context- of interpretatie-afhankelijk zijn: wat de één 'mislukt' noemt, legt de ander uit als een succes dat anders heeft uitgepakt. Het hangt er ook af van wanneer en wie de mislukking vaststelt. Zijn dat de bewoners, de subsidieverstrekker, of de initiatiefnemer die kar niet langer wil trekken?

De initiatiefnemers uit Groenbeek zagen de tegenslagen niet als een mislukking: na de Raad van State procedure hebben ze hun sportcentrum alsnog gerealiseerd met middelen uit een ander fonds. Een paar jaar later kregen ze zelfs een ‘kern met pit’-prijs voor een vervolgproject: de verbouwing van de oude voetbalkantine tot bibliotheek en ontmoetingscentrum. Deze prijs heeft de initiatiefnemers veel goed gedaan. Hun inzet werd erkend en beloond, en de hobbels verschoven naar de achtergrond.

Onderzoek bevestigt dat een trage of onderbroken ontwikkeling tijdelijk kan zijn en heel veel voorkomt. Maar vaak heerst er schaamte rondom het mislukken van een initiatief. In mijn interviews spreken initiatiefnemers liever over nog niet gelukt. Daarin hebben ze vaak geen ongelijk. Door de instroom van nieuwe bewoners of een beleidsverandering met nieuwe subsidiemogelijkheden, kunnen nieuwe initiatieven ontstaan of oude initiatieven herleven. Het uitblijven van succes zegt daarom niet direct iets over de ontwikkeling van een initiatief op de lange termijn.

Zonder mislukkingen geen innovatie

Het is jammer dat we onsuccesvolle initiatieven niet terugzien in het maatschappelijke en wetenschappelijke debat. Van mislukkingen zouden we veel kunnen leren. Ze bieden bijvoorbeeld vaak meer inzicht in hoe een initiatief (niet) tot stand komt dan een geslaagd initiatief. Andere onderzoeksvelden, zoals innovatiestudies, tonen aan dat leren van mislukkingen noodzakelijk is voor doorontwikkeling van projecten en de veerkracht van organisaties vergroot.

Volgens de Britse econoom Geoff Mulgan geldt dit ook voor sociale innovaties, zoals bewonersinitiatieven. Hierbij treden bewoners buiten de gebaande paden en nemen zelf het heft in handen. Uitproberen en daarvan leren zou onderdeel van het proces moeten zijn, om uiteindelijk tot een gerealiseerd en gewaardeerd initiatief te komen. In de praktijk wordt dit potentieel echter weinig benut.

Nu bewonersinitiatieven in toenemende mate gestimuleerd worden, en overheden zelfs actief een beroep doen op bewoners om de leefbaarheid in stand te houden, is het belangrijk om inzicht te krijgen in het slagen én falen van initiatieven. Doordat (nog) niet gelukte initiatieven nauwelijks zichtbaar zijn in het wetenschappelijke en maatschappelijke debat, ontbreekt het niet alleen aan kennis, maar ook aan een vangnet voor initiatieven die niet meteen slagen.

Bijna gelukt!

Van innovatiestudies kunnen we leren dat je ook je mislukkingen mag vieren. Denk aan de organisatie van faalfestivals of een fuck-up Friday, waar innovators hun grootste mislukkingen – en wat ze daarvan hebben geleerd – delen.

We kunnen echter alleen leren van mislukkingen als daarvoor de mogelijkheid wordt gecreëerd, en initiatiefnemers zich vrij voelen om hun ervaringen te delen. In de toekomst zouden we dus niet alleen de loftrompet moeten steken voor alle successen, maar ook ruimte moeten creëren voor het delen van mislukkingen.

Ook een geslaagde mislukking delen?