Wederkerigheid als ontwerpprincipe

In zijn intreerede ging Van Timmeren in op de dynamische relaties die spelen in voortdurend veranderende stedelijke gebieden. We leven permanent in een verbroken evenwicht, en dat vraagt volgens Van Timmeren om veerkracht. Hij stelde dat systemen te weinig ontworpen worden op verandering, en pleitte voor een nieuwe benadering van het stedelijke metabolisme. Wederkerigheid (reciprocity) is daarbij de kern. Van Timmeren haalde zijn voorganger Taeke de Jong aan die in dit verband sprak over 'voorwaardelijkheid'. Van Timmeren sprak over 'dubbel complexe systemen', waarbij er een continue wisselwerking is tussen mens en omgeving. In de huidige samenleving vervliegt het contrast tussen stad en ommeland, adoptie van beide is een snel verlopend proces.

De stad als opgave

De stad is de opgave, stelde Van Timmeren in zijn rede. Rond 2050 is de menselijke populatie met 40% toegenomen, en het aantal stedelingen zelfs met 50%. Van Timmeren illustreerde de huidige praktijk van duurzame gebiedsontwikkeling met geslaagde voorbeelden als het Erasmusveld in Den Haag. Volgens Van Timmeren zijn de inwoners van de stad te lang gepamperd. Hij pleitte dan ook voor meer initiatief en verantwoordelijkheid van burgers. Juist in co-creatie met burgers ziet Van Timmeren kansen om begrippen als stedelijk metabolisme, veerkracht en wederkerigheid concreet vorm te geven. Het project 'Achter de Dijk' in Delfshaven haalde hij aan als een geslaagd voorbeeld. In een wijk waar de bewoners veelal een zwakke sociaal-economische positie hebben, bracht het invullen van door de gemeente teruggeven restgroen weer vitaliteit in de buurt.

Energie, voedsel, stad

Nederland bungelt onderaan de lijst waarin 27 EU lidstaten worden beoordeeld op energie duurzame gebouwen en omgeving. Volgens Van Timmeren een schande en een voorbeeld van 'value system disorder', een pijnlijke maatschappelijke blindheid én tegelijk overwaardering voor bepaalde waarden. Op het gebied van duurzame energie mist Van Timmeren vooral samenhang. Hij suggereerde in zijn rede om in structuurvisies energiepotentie te koppelen aan ruimtelijke ontwikkeling. Dat de uitdaging ligt in ontwikkelde landen wordt direct duidelijk wanneer je kijkt op wereldschaal en op basis van ecologische voetprint. De eco-cities die op dit moment worden gebouwd missen volgens Van Timmeren nog de vertaling van duurzaamheid naar ruimtelijke kwaliteit. Bovendien zijn ze niet wederkerig met het ommeland, er staat altijd een groot hek omheen. De schaal van deze eco-cities is het gevaar, abstractie ligt er op de loer. Het belang van communities en goed ontwerp van het straatniveau is op dit gebied een actuele ontwerpopgave. Voorbeelden als EVA-Lanxmeer in Culemborg en Vauban in Freiburg laten zien dat het kan. Van Timmeren haalde de radicale architect Cedric Price (1933-2003) aan: "Technology is the answer. But what is the question?”

Modellen

Van Timmeren benadrukte in zijn betoog het belang van (computer)modellen. Naast het ‘in kaart brengen en aantonen’ moet er meer echt ontworpen worden. Bouwkunde is volgens Van Timmeren de faculteit die daar uitstekend geschikt voor is, met ruimte voor toegepast onderzoek. Van Timmeren haalde recente projecten aan waar hij met de TU Delft in participeerde. Zoals het 'concept house' in Rotterdam waar een betaalbaar, energie positief en demontabel appartement is ontwikkeld. Maar ook grotere projecten zoals SUSLAB, een project van de Europese Unie.

Wederkerigheid

De essentie van de rede van Van Timmeren betreft wederkerigheid in toekomstige stadsontwikkeling. Het gaat volgens hem om 'ontwikkeling zonder eindbeeld'. Van Timmeren ziet twee wegen. De ene is dat we langzaam toegroeien naar een staat van 'scarcity', waar 1% van de wereldbevolking 40% van de rijkdom bezit. De andere is symbiose, een resource based economy. Deze vraagt om te reageren op een asymmetrische ontwikkeling, op continue verandering. Van Timmeren riep op tot nog meer integrale samenwerking. Processen van co-creatie kunnen door alle schalen heen en zijn dan altijd een mix van bottom-up en top-down sturing.

Van Timmeren sloot zijn rede af met een citaat uit het boek ‘Nooit meer slapen’ van W.F. Hermans: "Alle intellectuele beroepen bestaan uit het continue verrichten van dingen die, apart genomen, heel eenvoudig zijn, na een gigantische voorbereiding. Een ei bakken op de top van de Mount Everest, dat is het".

Arjan van Timmeren

Arjan van Timmeren is per 1 september 2012 begonnen als hoogleraar Environmental Technology and Design. Hij groeide op in Groningen en studeerde af aan de TU Delft als ‘Beste Afstudeerder 1994’. Na zijn studie promoveerde Van Timmeren in 2006 cum laude met zijn onderzoek naar de optimale schaal voor verduurzaming van de water-, energie- en nutriëntenstromen in de gebouwde omgeving. Sinds 1997 is hij - naast z’n werk bij Atelier 2T te Haarlem – onderzoeker aan de Faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Daar leidde hij diverse onderzoeksprojecten op het gebied van duurzame gebiedsontwikkeling en integratie van duurzaamheid in gebouwen en stedelijke gebieden.