Westergouwe in Gouda: wat vinden Haan & Laan er eigenlijk van?

In 1839 was het grote werk klaar: 30 molens hadden de Zuidplas leeggemalen. Het 4.500 hectare grote gebied kon weer gebruikt worden voor landbouw, nadat eeuwenlange winning van turf het drassige gebied in een watermassa veranderde. Al vanaf 1700 waren er plannen voor drooglegging, maar dat gebeurde pas toen koning Willem I er geld in stak. Aan hem danken we het menselijk leven hier op het diepste punt van ons land: 6,76 meter onder Normaal Amsterdams Peil (NAP).

Gouda, ten oosten van de Zuidplas, werd indertijd Hollands grootste turfmarkt. De stad zelf ligt op een gestaag inklinkende, 12 meter dikke veenlaag. Dat bracht - en brengt - zo veel extra kosten mee, dat de gemeente vanaf 1967 bijna 40 jaar lang artikel 12 gemeente was. Daarbij staat een gemeente onder streng financieel toezicht van het Rijk. De bodemgesteldheid speelde Gouda ook parten bij woningbouw in de polder Bloemendaal in de jaren zeventig. Daar lag de zandlaag op 24 meter diepte. ‘Het Gat van Bloemendaal’, een tekort op de grondexploitatie van 90 miljoen gulden, werd landelijk nieuws.

Akkoord onder veel voorwaarden

Eind jaren ‘80 kaart Gouda woningbouw in de Zuidplaspolder aan. In de tweede helft van de jaren negentig werkt de gemeente aan de Milieueffectrapportage en een bestemmingsplan. Met de Derde Partiële Streekplanherziening Zuid-Holland Oost bevestigt de provincie in 2002 de gewenste woonfunctie van een deel van de polder, de locatie Westergouwe. Echter, vanwege de waterstaatkundige situatie adviseert het hoogheemraadschap negatief. En het Rijk, bezig met de implementatie van de nota Waterbeleid voor de 21ste eeuw, tekent bezwaar aan in de Provinciale Planologische Commissie. De minister van VROM dreigt met een aanwijzing. Veel en breed overleg levert een pakket maatregelen op tegen onder andere clusterbuien en een mogelijke. dijkdoorbraak van de Hollandsche IJssel. Onder een groot aantal voorwaarden gaat de minister in 2004 alsnog akkoord.

Een jaar later is het Masterplan Waterstad Westergouwe klaar, begin 2008 het Waterhuishoudingsplan. Datzelfde jaar stelt de gemeenteraad het bestemmingsplan vast voor 3.800 woningen. De gemeente bezit bijna de helft van het 140 hectare grote gebied. De VOF Westergouwe, een werkmaatschappij van VolkerWessels Vastgoed plus bouwbedrijf Heijmans, is de andere grote eigenaar. De gemeente en de VOF vormen geen gezamenlijke rechtspersoonlijkheid, maar delen de kosten van bouw- en woonrijp maken. Zij besluiten in een stuurgroep op fifty-fifty basis over stedenbouw, beeldkwaliteit en fasering, en richten een projectbureau op. Gouda tendert de eigen kavels.

De provinciale weg N207 geeft aansluiting op de nabije A20 en A12. Deze weg vormt ook de verbinding met de stad en de omliggende regio. Het Gouwekanaal vormt een blijvende barrière voor fietsers en lopers. De Regio Midden-Holland wil een treinhalte aan de rand van de wijk, maar een plan blijft uit. Terwijl juist een les van de Vinex-projecten was: bied bij grotere gebiedsontwikkeling eerst concurrerend openbaar vervoer aan, ga daarna pas bouwen.

Kredietcrisis boosdoener

De planhorizon is 2022. Een voortvarende start blijft echter uit. Belanghebbenden, onder wie de Moordrechtse Milieuvereniging Zuidplaspolder, maken bezwaren tot aan de Raad van State. Medio 2011 mag het project verder, maar ook dan zit bouwen er niet in. De vraag naar nieuwbouw is gedecimeerd door de kredietcrisis, het is roeien met de riemen die je hebt. “Kernwoorden zijn faseren, doseren, vraaggericht ontwikkelen en anticiperen”, zo schrijft de gemeente. Er komen uitwerkingsplannen en wijzigingen van het bestemmingsplan in 2013, 2016 en 2020. De rechthoekige opbouw uit 2008, ingegeven door de slotenverkaveling, verdwijnt uit beeld ten gunste van ‘een meer organische landschapsstructuur’. De geplande compactstedelijke bebouwing op drie ‘Bolwerken’, met het Franse Mont St. Michel als inspiratie, maakt plaats voor grondgebonden woningen op ‘een eilandenrijk’. De Bergambacht-drinkwaterleiding (160 centimeter doorsnee) wordt niet verplaatst en levert de wijk een bijna 60 meter brede groenstrook met ‘poldersfeer’ op.

In oktober 2015 gaat de eerste paal de grond in. Medio 2022 staan er 900 woningen, zijn er 150 in aanbouw en 800 in ontwikkeling. Voor nog eens 2.200 woningen geldt sinds dit voorjaar het Masterplan 2.0 als nieuwe leidraad. In 2034 moet alles klaar zijn.

Wat zien we

Wie uit Gouda naar Westergouwe wil, moet altijd over de Julianasluis. Een indrukwekkend Hollands waterkundig werk tussen Hollandsche IJssel en Gouwe, inclusief Amsterdamse School-invloeden.

Maar voor dagelijkse gebruikers, fietsers, lopers, automobilisten en buschauffeurs, best een horde om te nemen. Goed kijken, verkeerslichten, snelheid aanpassen, uitwijken. Een onveilige route, speciaal voor wandelaars die hun pad moeten delen met vele fietsers.

We lopen de woonwijk in en daarbinnen voelt lopen overal veilig. Wij verkennen Westergouwe vier dagen na een werkbezoek van minister Hugo de Jonge. De Zuidplaspolder heeft zijn belangstelling want een paar kilometer verderop zijn plannen voor een even laag gelegen wijk, het Vijfde Dorp. Om de urgentie van een verstandshuwelijk tussen wonen en waterbeheer te beklemtonen, verklaarde de Unie van Waterschappen diezelfde dag dat 800.000 van de beoogde 1.000.000 woningen die tot 2030 gebouwd moeten worden, ‘staan gepland in risicovol gebied als je kijkt naar het waterbeheer’.

Vandaag merken we weinig van potentiële natte voeten en meer. We betreden het eerste van twee eilandbuurten. Hier zien we zogenoemde kadewoningen: in een halve cirkel in het water gebouwde huizen met versterkte kelders die bij overstromingen als schokbreker moeten dienen. Gevels, baksteen en metselwerk zijn geïnspireerd op de Goudse middeleeuwse binnenstad. Op afstand oogt het complex te laag, het lijkt op een verdedigingswerk. Jammer dat de eerder voorgestelde minimale bouwhoogte van twaalf meter is losgelaten, vindt Haan.

Profiteren van het water

De binnenkant van dit fort, de Texellaan, oogt ruim en de gevels zijn gevarieerd, met verschillende kleuren baksteen en hier en daar een trapgevelmotief. Bijna alle compacte tuinen aan de laankant zijn ingericht als verlengde huiskamer of als fietsenberging. Een enkele bewoner heeft groene vingers. Verder zoals vrijwel overal in Westergouwe: grotendeels betegelde tuinen. Gelukkig blijft de gemeenschappelijke beukenhaag grotendeels intact.

Tussen huizen in kunnen bewoners profiteren van het vele water dankzij zwemladders. Bij IJsseloog ligt een vijver met een wildbegroeide oever, een supper oefent evenwicht. De oever is op één plek publiek toegankelijk.

Aan de IJsseloogwal en op het Schoklandplantsoen treft hoe breed veel straten zijn en hoeveel ruimte auto’s innemen.

We zien voldoende speelmogelijkheden, aangename looproutes, veel aandacht voor kleine plantsoenen met gevarieerde, helaas ook onderhoudsgevoelige beplanting. De brede Terschellinglaan nodigt uit tot sneller rijden, maar verhoogde drempels op alle kruispunten moeten de snelheid remmen. Op de Vlielandlaan staat een Victor Veilig pop, als signaal dat hier toch hard wordt gereden.

We lopen door de tweede eilandbuurt, nog lang niet af, met veel particuliere opdrachtgevers, een gouden randje. Wit, grijs en zwart zijn de kleuren.

De Tuinen in

Over een lange brug naderen we een andere buurt, de Tuinen. Wieringenhof is een tien verdiepingen hoog appartementengebouw, momenteel de blikvanger van de wijk. Mooi ontworpen, met simpele, sprekende baksteendetails. Comfortabele balkons. Twee zadeldaken, haaks op elkaar.

We komen op de Burgemeester Van Dijke Singel. Een erg ruime wijkontsluitingsweg met drie rijen bomen. De stadsbus rijdt hier, elk half uur, binnen tien minuten naar station Gouda langs de binnenstad.

Hier staan de tijdelijke wijkvoorzieningen, uitgevoerd in identieke materialen en kleuren: dierenkliniek, gezondheidscentrum, school- en opvangvoorzieningen. In dezelfde stijl de supermarkt. Een geslaagd geheel. Op deze dag ook twee klassieke marktkramen: het Hollands Kaascentrum en De Sinaasappelman. Voor gebouw De Ontdekkingsreizigers draaien twee kinderen op hoge snelheid rondjes in elektrische laag bij de grond zittende driewielers. Later komt elders het definitieve wijkcentrum en verrijst hier woningbouw.

We gaan over een slingerend voet- annex fietspad verder de Tuinen in. Veel sloten, een aantal groeit bijna dicht. Regelmatig zien we rood-witte vlaggen. Gouda viert 750 jaar stadsrechten. Eén keer treffen we het vertrouwde rood-wit-blauw met schooltas van een geslaagde scholier. Parkeerplekken zijn in dit deel van de wijk waterdoorlatend.

We naderen appartementencomplex Voorzorg, bestaande uit een pand sociale huur, deels voor zorgbehoevenden, en drie geschakelde ‘woonpaviljoens’ voor vijftigplussers. Zorgvuldig gekozen baksteen. Hier stond voorheen boerderij Voorzorg. Daarnaar moeten de gebouwen verwijzen, maar ze doen meer denken aan pakhuizen. Waarom voelt het hier toch niet prettig? Er komt nog veel groen, plus water rondom, dat gaat schelen. Maar die parkeerterreinen zijn wel enorm.

Tevreden inwoners

We lazen dat het projectbureau inwoners vraagt om mee te denken over hardlooproutes en het markeren daarvan. Een bijzonder initiatief. Laan denkt dat meer inwoners baat hebben bij inspraak voor goede voetpaden naar buiten de wijk en meer zitbankjes binnen de wijk.

Naar de Groen Blauwe Zone, een recreatiegebied – tevens waterberging – dat nu nog buiten de bebouwing is gesitueerd. Volgens de website van het project een ‘belangrijke voorziening’ zodat Westergouwe ‘de meest gezonde en beweegvriendelijke wijk van de regio’ wordt. We komen tevreden inwoners van naburig Moordrecht tegen die via deze zone dagelijks hun ommetje van zes, zeven kilometer lopen.

Teruglopend de wijk in zien we op Griendakker twee vrolijke, passende windmolens. Een tegenvaller is sociale appartementengebouw De Rietpluim aan de Orangerie. Pal naast de drukke N207 en de rotonde waar alle wijk ingaande auto’s langs rijden. Hier willen mensen ook ommetjes lopen, in de Oostpolder aan de overkant van de drukke weg. Een voetpad daarheen ontbreekt.

Wat vinden we?

De eerste twee fases zijn grotendeels gerealiseerd, bij elkaar zo'n 1000 woningen. We zien een prettig, heel ruim opgezet gebied met vooral degelijke ontwikkelaarswoningen. De auto krijgt alle ruimte en staat overal in het zicht. De bewoners laten het bevechten van het water aan de professionele overheden over.

Voor de vervolgfases hebben wij de volgende tips.

Meer woningen bouwen

Het Masterplan 2.0 onderkent het enorme woningtekort, met name aan betaalbare woningen, en onderzoekt een hoger woningaantal. Met een lagere parkeernorm kunnen 4.270 woningen gebouwd worden, met een wat hoger percentage uitgeefbare grond rond de 4.500. Wij moedigen aan om zeker dit aantal te bouwen en na te gaan of 5.000 of meer haalbaar is.

Auto’s onderdak parkeren, dubbel grondgebruik

Pas maximaal parkeren onder een dak toe, al dan niet op maaiveldniveau, zoals het eerste Masterplan (2005) voorstelde. Dubbel ruimtegebruik maakt de bouw van extra woningen en toch goede leefruimte mogelijk. Bouw concentraties van parkeerfaciliteiten aan wijkranden, tegen de N207 aan. Die vangen bovendien het geluid van de weg op. Auto’s enigszins verderop stallen stimuleert bovendien gezonde beweging en meer oogcontact tussen buurtgenoten.

Maak de wijk beter bereikbaar voor OV, fiets en lopen

De geïsoleerde ligging en de eenzijdige bereikbaarheid zijn zorgelijk. Westergouwe is nu, net als het geplande Vijfde Dorp, een autowijk. Geplande fietssnelwegen bieden straks soms een alternatief maar lang niet iedereen fietst het hele jaar door, over grotere afstanden, overdag en ‘s avonds. Busverbindingen en een wijk-hub met deelauto’s bieden te weinig soelaas. Realiseer daarom zo snel mogelijk de treinhalte. Topprioriteit moet daarnaast zijn de bouw van een fiets- en loopbrug over het Gouwekanaal, als snelle tweede verbinding naar Gouda inclusief het centraal station.

Zet bewoners in tegen wateroverlast en hittestress

Onderzoekers van Witteveen+Bos brachten in 2018 overtuigend in beeld wat versteende privé-tuinen hier betekenen voor wateroverlast en hittestress. Ook slecht voor klimaatadaptatie, biodiversiteit en gezondheid van bewoners. Maar is deze boodschap geland bij de bewoner die denkt: “wat maakt die ene tuin van mij nu uit?” Maak minimaal vijftig procent van alle tuinoppervlak onverhard, stelde de gemeenteraad. Hoe? Een verplichting opleggen, of bewoners verleiden? Dat laatste vindt tot nu toe de meeste steun. Een ontwikkelaar in fase 3 biedt workshops voor tuininrichting, en het hoogheemraadschap verschaft subsidie. Maar of dat gaat werken?

We hebben er een hard hoofd in. Bewoners verplichten tot tuinieren op eigen terrein is nogal wat, maar past hier vanwege de unieke waterstaatkundige voorgeschiedenis én de toekomst van de wijk. Een les, ook voor het Vijfde Dorp.