Westwijk in Vlaardingen: wat vinden Haan & Laan er eigenlijk van?

We zijn in Vlaardingen, een middelgrote stad in het Rijnmondgebied. Van oudsher een vissers- en handelsplaats (haring!) die vanaf 1900 een snelle ontwikkeling doormaakte. De vestiging van fabrieken en havenbedrijven betekende een groei in inwoneraantal en aanzien. Ook forensen, gericht op Rotterdam, streken er neer.

Na de Tweede Wereldoorlog wordt de stad een paradepaard van de wederopbouw. De bevolkingsgroei in de jaren vijftig hoort regelmatig tot de top drie gemeenten van het land. Op tal van terreinen is Vlaardingen haantje de voorste. Dat varieert van de eerste grootschalige bejaardenflat in het land tot het eerste goed verwarmde 50-meterbuitenzwembad. Groei en bloei komen vrijwel overeen met de ambtsperiode - 1947 tot 1975 - van de uiterst ambitieuze burgemeester Jan Heusdens. Een man met een gigantisch netwerk en een uitstekende neus voor PR.

Eind jaren zestig krijgt Vlaardingen een andere reputatie: de meest ongezonde stad van het land, gevolg van ernstige luchtverontreiniging en calamiteiten. Zo stonden in november 1963 vijfhonderd militairen paraat om de Westwijk te evacueren. Bij een brand in een fabriek waren giftige dampen vrijgekomen, maar dankzij een gunstige windrichting ontsnapte de regio aan een ramp.

Het inwonertal daalt in de loop van de jaren en de stad gaat steeds meer op in de regio. De laatste decennia verminderen de gezondheidsrisico's als gevolg van de vervuiling en krijgen de Vlaardingers een steeds groenere stad. Maar het sterke imago kwam nog niet terug, zegt Laan die hier opgroeide met de vertrouwde cadans van het slaan van heipalen.

Snel en goedkoop

Terug naar eind jaren veertig. Een klein team onder leiding van de burgemeester smeedt een groeiplan van 40.000 naar 140.000 inwoners. Heusdens sleept in deze periode van woningnood talloze extra contingenten binnen (het aantal woningen dat een gemeente mag bouwen) en sluit overeenkomsten met grote bedrijven, waaronder Shell. Hij vraagt de bedrijven geld voor publieke voorzieningen. In ruil biedt hij hun werknemers woonruimte. De Westwijk is een belangrijke steunpilaar voor de groeistrategie. De gemeente koopt daar grond voor een gulden en tien cent per vierkante meter.

Bureau Van Tijen & Maaskant verwerft in 1951 de hoofdopdracht voor de Westwijk. Willem van Tijen zet twee ontwerpteams aan het werk. Hij leidt zelf een groep gerenommeerde architecten, waaronder Van den Broek en Groosman. Daarnaast coördineert medewerker Wim Wissing een aantal plaatselijke jonge architecten. De wijk bestaat uit vier buurten met elk een winkelcentrum. De winkelstroken vormen met een beetje fantasie samen een lopend geheel. Centraal in elke buurt een strook voor scholen en voorzieningen. De teams werkten zelfstandig maar mochten wel elkaars ideeën gebruiken.

Teun de Bruijn (PvdA), van beroep banketbakker en later melkboer, leidde de bouwproductie van 1946 tot 1970, als eerste fulltime wethouder van de stad. Zijn aanvankelijk karige loon werd aangevuld door parttime wethouder Jonker (ARP) die als havendirecteur een dik salaris had. De Bruijn over de Westwijk, in een terugblik in 1979: “Alles moest snel en goedkoop. Het hout bijvoorbeeld was soms van gebrekkige kwaliteit.”

De wijk voor 20.000 inwoners wordt vanaf 1954 gebouwd in ruim tien jaar. De ‘woonvelden’ van merendeels lage flats en blokken eengezinswoningen zijn een ware proeftuin voor vele woningbouwsystemen waarbij een aantal stempels worden toegepast. De menselijke maat staat centraal. Uiteindelijk bestaan de 5.900 woningen voor slechts 18 procent uit eengezinswoningen.

Aanpassingen

In de jaren negentig leidt een nieuw stedenbouwkundig plan tot een aantal renovaties, sloopwerken en nieuwbouw. Doel is om het ongunstige tij te keren: een hoog percentage ‘kansarme huishoudens’, sluipende leegloop door een dalende gemiddelde woningbezetting en een eenzijdige voorraad met veel kleine woningen. Veel groen en heldere infrastructuur zijn troeven om problemen aan te pakken. De wijk blijft prima bereikbaar per auto (ook gratis parkeren), fiets en via een eigen metrohalte.

Een cultuurhistorische verkenning door bureau SteenhuisMeurs in 2013 constateert fragmentatie van het wijkconcept en hier en daar verloedering. In 2020 levert het prijsvraagprogramma Panorama Lokaal van de Rijksbouwmeester een aantal toekomstvisoenen op. Sommige toveren uit klimaatoogpunt een aanzienlijk deel van de wijk om in wateroppervlak.

Vanaf 2015 zet de gemeente een nieuw centrumgebied op de kaart: Plein West. Concentratie van winkels en voorzieningen is nu gaande en moet tot een up to date winkelaanbod leiden voor het naar 12.500 teruggelopen inwonertal.

Wat zien we

We komen de wijk binnen via de Floris de Vijfdelaan. Een ruime entree tot de buurt Wetering, die als eerste is gebouwd. We slaan de Blois van Treslongstraat in, langs een lichtblauwe portieketageflat, appartementenblokjes aan en in het water en rijtjes eengezinswoningen, sommige uitgebreid met een mansardekap. Iets verderop stond de Weteringschool, gesloopt in 2005. Woningbouw met horizontale betonnen accenten vult het gat.

De stempels (ensembles die herhaald worden) in Wetering bestaan uit drie- en vierlaagse flatgebouwen aan een hof, tussen de hoven steeds drie rijtjes eengezinswoningen. De flats maken een verzorgde indruk. De bergingen zijn half verdiept aangelegd, gelukkig geen gesloten buitengevels op ooghoogte. In de hof aan de Van Viandenstraat ruikt het lekker naar pas gemaaid gras, we zien wadi’s, het binnenterrein is verboden voor honden. Enkele kinderen vermaken zich in het stalen noodtrappenhuis, allicht avontuurlijker dan de wipkippen en glijbaan op de speelplaats. Op veilige afstand boven ons durven ze wel te vragen wat we komen doen. Bij een groenstrook met uitbundig groeiende bramenstruiken vraagt Haan zich af of dit een moderne pluktuin is, of ouderwets achterstallig onderhoud.

Desolate terreinen

Aan de Witte van Haemstedestraat staan woningen uit 2001 met bunkerachtige fietsbergingen. Iets verderop de Apostolische Kerk uit 1962 van architect Van Arkel, inmiddels al bijna 10 jaar hergebruikt door de Hindoestaanse Shri Nanda Devi Mandir, inclusief zorgvuldig onderhouden sier- en moestuinen. Met de Katholieke Sint Willibrorduskerk en de Nederlands Hervormde Ichtuskerk elders in de wijk liep het minder goed af, alleen de klokkentorens staan er nog.

Terug aan de Floris de Vijfdelaan zien we een grillrestaurant en het beeld De Heier van Han Rehm op een desolaat terrein, vroeger de locatie van een van de winkelcentra. Aan de andere kant van de laan schiet het groen wild omhoog. Hier stond de 10-laagse bejaardenflat De Valkenhof, onlangs gesloopt.

Prachtig begroeid

We lopen de volgende buurt in, Lage Weide. Het winkelcentrum is levendig op deze zonnige zaterdag, het is een komen en gaan van auto’s op het parkeerterrein. De stempels in Lage Weide: vierlaagse flatgebouwen in U-vorm, met haaks aan de open zijde drie stroken eengezinswoningen. De hof aan de Boerhaavestraat, prachtig begroeid met kastanjebomen, wilgen en Italiaanse populieren, blijft licht en luchtig. Verboden voor honden, ook hier.

Wat een scherp contrast tussen de collectieve, eenduidige uitstraling van de corporatieflats, en de bonte mengeling van kleuren, dakopbouwen, erfafscheidingen en tuinhuisjes bij de eengezinswoningen van eigenaar-bewoners!

Verdichtingsbouw alom, aan de Lorentzstraat, de Hugo de Vrieslaan en de Kamerlingh Onnesstraat. We steken door naar recreatiegebied De Krabbeplas. De toch al zo ruim bedeelde Westwijkers beschikken direct aan de west- en noordkant over honderden hectares aan groen en ruimte, het hele buffergebied Midden-Delfland ligt voor hen open.

In de derde buurt, Hoogkamer, zien we lange portieketageflats. Samen met vijf strookjes laagbouw die er haaks op staan vormen ze stempels. De flats hebben twee kleuren bakstenen. In de plint wisselen lichtblauw en rood schilderwerk elkaar af en er is zowaar een vorm van ornamentiek. Toch ogen de gebouwen armoedig, door uitgeslagen bakstenen en verschoten kleuren van door bewoners aangebrachte windschermen op de inpandige spijltjesbalkons. Een mooie daklijst had ook wel geholpen, vindt Laan.

Een berg grof vuil bij een afvalcontainer maakt ons ervan bewust dat we dit tot nu toe nergens zagen. Het is vrijwel overal gewoon schoon.

Aan de Van Baerlestraat staan eengezinswoningen uit 2014 met helderrode bakstenen, okerkleurige panelen en houten lamellen. Zij ontlenen hun identiteit vooral aan de toren van de Ichtuskerk op het binnenterrein. De Coornhertstraat verrast met aan de ene kant blokjes van vier keer twee gestapelde maisonnettes op een plint van garageboxen en gezamenlijk beheerd groen, en aan de andere kant eengezinswoningen met trappen vanaf de eerste laag naar gemeenschappelijke groen.

Levendigheid en chaos

We kijken rond in het beoogde nieuwe centrum: Plein West. Bekende ketens zijn prominent aanwezig met grote nieuwe vestigingen. De couleur locale komt van winkels in de oorspronkelijke centra. De rooilijnen lopen onregelmatig; verkeersborden, winkelwagentjes en loempia- en viskramen staan op schijnbaar willekeurige plekken. De lijn tussen levendigheid en chaos is hier dun.

Royale buitenruimtes

Ook de Zuidbuurt, de laatste eenheid van het viertal, biedt het vertrouwde beeld van stempelbouw. Hier zien we meer of minder ingrijpende renovaties, locaties waar in verschillende periodes gesloopt en nieuw gebouwd is inclusief woningen in de voorzieningenstrook. De galerijflat aan de Professor Mekelstraat valt op door zijn luxe uitstraling. Bijplaatsing van elegante liften maakt de woningen beter bereikbaar, en benepen inpandige balkons hebben plaatsgemaakt voor royale buitenruimtes waar je best met zijn vieren kunt zitten. Jammer van die groezelige plint.

Afsluiten doen we in de Arij Koplaan, een gedenkwaardige plek: de archeologische vondsten die in 1958 naar boven kwamen bij de aanleg van een rioolsleuf, wezen op bewoning zo’n 5.000 jaar geleden. Ze hadden unieke kenmerken, en gingen de geschiedenis in als de Vlaardingen-cultuur.

Wat vinden we er van

Vorig jaar organiseerden de twee woningcorporaties en de gemeente in de Westwijk een bewonersenquête: ‘Kansrijk of Kansloos?’ Twijfelen ze zelf?

Haan & Laan komen niet achter voordeuren, ze durven trouwens nauwelijks naar binnen te kijken, en merken weinig van problemen waarmee een deel van de bewoners kampt. De gemeente verklaarde in 2016 voor 650 woningen, verspreid over drie van de vier buurten, de Rotterdamwet van toepassing: geen bewoners erbij met kenmerken van de probleemgroepen.

Gemeente en woningeigenaren investeerden door de jaren heen veel om de wijk, gebouwen en openbare ruimte telkens aan te passen aan maatschappelijke ontwikkelingen. De mix van oude, gerenoveerde bebouwing en hedendaagse nieuwbouw in een groene, schone openbare ruimte straalt een rustige dynamiek uit, die de Westwijk tot een prettige, betaalbare woonplek maken. Wat ons betreft: een kansrijke toekomst!

Verdicht doordacht

Kan de Westwijk bijdragen aan oplossing van het woningtekort? De laatste decennia kwamen er per saldo meer woningen bij. Een hele prestatie. Het behoud van de stempels is essentieel voor het unieke karakter van de wijk. Verdicht in alle andere wijkdelen, zeker rondom de metrohalte. Er is nu meer vraag naar appartementen dan in vorige decennia. Bouw zo snel mogelijk op de desolate slooplocaties, verval trekt verval aan.

Voeg monumentale elementen toe

Architectuur uit de jaren vijftig in Nederland kent veel specifieke, monumentale details. In de Westwijk is echter veelal rechttoe rechtaan gebouwd. De nieuwbouw sluit daar al even onopvallend bij aan. Maar het oog wil ook wat. Koester het restant van bijzondere vormgeving uit de jaren vijftig, zoals wandschilderingen en beelden in de openbare ruimte. Geef in de nieuwbouw meer ruimte voor monumentale elementen.

Openbare ruimte

Stel eisen aan erfafscheidingen die grenzen aan de publieke ruimte, voorkom een kermisachtige sfeer en wildgroei. Let bij de definitieve inrichting van Plein West op het vormgeven van een aangename verblijfsruimte, voldoende fietsparkeermogelijkheden en dwing het scheiden van voetgangers en fietsers af.

Bewegen voor iedereen

Misschien zijn veel zitbankjes geleidelijk weggehaald om hangjongeren te weren? Een toekomstgerichte wijk voor alle leeftijden vereist voldoende banken voor wandelaars.

Fietspaden zijn er volop. Houd de wijk veilig en garandeer goede looproutes. Vervang de vele ouderwetse rijwielklemmen (‘voorwielmoordenaars’ genoemd) door een diefstalbestendig- en mooi vormgegeven fietsparkeer-aanbod.

Geef ruimte aan het groeiend aantal hondenbezitters sinds de coronacrisis. Het toegangsverbod in grasrijke binnenterreinen blijkt te werken maar bied wel goed verspreide faciliteiten.

Regenbestendig maken

Kan Vlaardingen weer, net als voorheen, haantje de voorste worden met eigentijdse oplossingen? De wijk oogt groen maar heeft op het maaiveld veel verhard oppervlak. Ook in de achter- en voortuinen van eengezinswoningen zien we veel verstening. Hier en daar zijn wadi’s aangelegd, maar om regen- en klimaatproef te worden is veel meer nodig. Zet nú in op een paar quick wins: grastegels op alle openbare parkeerplaatsen, en word volgend jaar nationaal kampioen in het NK Tegelwippen uit privétuinen!