Wetenschappers: goed ontworpen winkelstraten vergroten welzijn van ouderen

De toekomst van de winkelstraat is de laatste jaren een veelbesproken onderwerp in het vakgebied. Inzichten om de komende decennia op winkelgebied zo rooskleurig mogelijk te maken, zijn er genoeg. Onderzoekers van Platform31 kwamen al met vijf lessen om winkelstraten te vitaliseren, van een uniek en groen ‘verhaal’ tot een herkenbaar wandelcircuit. Daarnaast is vanuit meerdere kanten ook het belang van het combineren van functies in deze straten al onderstreept, zodat er bijvoorbeeld gemengde gebieden ontstaan “waar de stad echt iets aan heeft.”
Emeritus-hoogleraar sociologie Jan Rath benadrukte vorig jaar in zijn afscheidsrede het belang om in de straten een eigen publiek bedienen. Maar uitvoerders binnen hun eigen organisaties blijken prima in staat om respectvol met “volkse ondernemers om te gaan om zo de winkelstraat te verheffen zonder tot commerciële gentrificering over te gaan.”

Impact op gezondheid

Hoe divers deze perspectieven en ideeën voor de toekomst ook mogen zijn, de relatie tussen de winkelstraat en het welzijn van ouderen is nog nauwelijks expliciet gelegd. Onterecht, beweren wetenschappers Luca Brunelli, Harry Smith en Ryan Woolrych in hun onderzoek ‘High streets, ageing and well-being‘. Het trio gaat op zoek naar het antwoord op de vraag hoe winkelstraten en de bijbehorende openbare ruimtes op een leeftijdsvriendelijke wijze ontworpen kunnen worden. Want, concluderen zij, als je dat als gebiedsontwikkelaar op de juiste manier doet, bevorder je het welzijn van de ouderen die dagelijks gebruik maken van deze straten (als bewoner, winkelend publiek of recreant).

Het drietal gebruikte drie centrale winkelgebieden in het Schotse Edinburgh, de zogeheten high streets, als casussen voor hun onderzoek. Zij stellen dat deze high streets vaak centraal zijn gelegen, maar generieke en “duidelijk ongeplande” ruimtes vormen. En vooral wat betreft dat laatste aspect schuurt het volgens de onderzoekers. Want ondanks “de aanzienlijke aandacht die deze winkelstraten hebben gekregen van beleidsmakers, academici en andere professionals, is het verrassend hoe weinig onderzoek zich heeft gericht op het perspectief van de vergrijzende bevolking.” Het centrale doel van dit onderzoek was dan ook om “de impact van lokale winkelstraten op de gezondheid en het welzijn van ouderen te onderzoeken en om te begrijpen hoe specifieke stedelijke ontwerpelementen binnen het publieke domein van winkelstraten het welzijn kunnen beïnvloeden.”

Actief ouder worden

De onderzoekers hebben geprobeerd de onderzoeksvragen te beantwoorden met een combinatie van interviews met focusgroepen en kwantitatieve data over de wandelpatronen van ouderen door de winkelgebieden. Uit de data destilleerden zij vier sociale dimensies die bijdragen aan het welzijn van ouderen waar winkelstraten invloed op kunnen hebben: sociaal welzijn, sense of place, het gevoel van plezier en actief zijn en het gevoel ‘controle’ te hebben over de omgeving. Als de winkelstraten bijvoorbeeld een onderscheidend karakter hebben, zijn ouderen beter in staat die sense of place te ontwikkelen. In dat geval krijgen routines de kans zich te vormen. Zijn de winkelstraat en de bijbehorende openbare ruimte aantrekkelijk? Dan zijn ouderen geneigd eerder op pad te gaan en worden ze actief. De toegankelijkheid van de straat bevordert op een vergelijkbare manier het gevoel van zelfcompetentie en persoonlijke autonomie.

Voor gebiedsontwikkelaars en andere professionals zijn er drie overkoepelende thema’s waarbinnen het ontwerp van winkelstraten het welzijn van ouderen kan beïnvloeden: het straatbeeld zelf, de ruimtelijke verdeling en toegankelijkheid van (gemeentelijke) voorzieningen en openbaar vervoer en in de derde plaats de beschikbaarheid en nabijheid van geschikte woningen. Uit het onderzoek komen per thema concrete acties naar voren. Het voetgangersvriendelijk maken van het gebied is een van de belangrijkste ingrepen, in combinatie met “een bewuste clustering” van de voorzieningen. Zo kan de publieke ruimte ‘inclusiever’ worden gemaakt doordat de bereikbaarheid in het algemeen wordt vergroot en voorzieningen ten opzichte van elkaar beter bereikbaar zijn.

Aantrekkelijke winkelpuien dragen bij aan een gastvrije en veilige sfeer, zodat ouderen eerder geneigd zijn ‘actief te worden’ en de winkelstraat ook daadwerkelijk te bezoeken. Mogelijkheden creëren om buiten te zitten helpen hier heel goed bij, net als het realiseren van betaalbare woningen nabij en/of op de daadwerkelijke winkelstraten. Om deze aanbevelingen specifiek te maken voor verschillende locaties moeten bewoners en andere ouderen die het winkelgebied gebruiken worden betrokken bij de co-creatie van deze acties. “Zo kunnen deze publieke ruimtes kansen bieden voor actief ouder worden en tegelijkertijd gemeenschappen bij elkaar brengen.”