Wethouder Economie en Brede Welvaart Robert Leever: “Aan de komst van datacentra kunnen we weinig veranderen”

De komst van grote datacentra deed de afgelopen jaren veel stof opwaaien. Ook in de gemeente Hollands Kroon was de onvrede groot. Media repten van het ‘trauma van de Wieringermeer’. Door de komst van de datacentra van mondiale bedrijven als Google en Microsoft, de bouw van windmolenparken en kassenlandschappen veranderden delen van de polder in grootschalige industrieterreinen. De gemeente Hollands Kroon verleende een vergunning aan Microsoft voor een ‘hyperscale’ datacentrum, maar was daartoe niet bevoegd. De provincie gedoogde het project omdat de bouw al was begonnen. Zeker gezien vanaf de snelweg A7 raakte het zicht over de polder geblokkeerd door dozen.

Puur voor de centen

Onafhankelijk Hollands Kroon (OHK) richtte zich bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 nadrukkelijk tegen de ontwikkelingen. Het leverde de partij 27 procent van de stemmen op. Om ruimtelijke vraagstukken voortaan in betere banen te leiden, gaf het nieuwe college ‘brede welvaart’ een belangrijke plek in het coalitieakkoord. Volgens de OHK ontstond de onvrede doordat datacentra puur voor economisch gewin waren gebouwd. De lokale gemeenschap had geen zeggenschap over de plannen en de lokale economie geen baat bij de ontwikkeling. Sterker nog: de groene energie die de nieuwe windmolens leverden, gaat voor een groot deel direct naar de bedrijven.

Door toetsing aan brede welvaart wilde OHK het belang van de plaatselijke bevolking meenemen in de beslissingen. De gemeente kreeg een wethouder Economie én Brede Welvaart, geleverd door deze partij: Robert Leever. Hij vertelt hoe het Kader Brede Welvaart de toekomst van ruimtelijk-economische vraagstukken in goede banen moet leiden.

Waarom moest er een wethouder Brede Welvaart komen?

“Hollands Kroon was in tien jaar tijd een wingewest geworden voor grootschalige economische ruimtevragers. Met de structuurvisie voor snelwegpanorama’s (Zicht op Mooi Nederland, red.) van het Rijk leek niks gedaan. De regering vond alles goed, het gemeentelijk beleid deed daar een schepje bovenop. Welstandseisen werden geminimaliseerd. Datacentra en een windmolenpark met honderd megaturbines veranderden het gebied enorm. Ook de glastuinbouw die in 2000 was bedacht als katalysator voor de economie, pakte anders uit dan voorzien. In plaats van werkverschaffing voor mensen in de kaartenbak, trokken de kassen extra arbeidsmigranten aan. Die veranderingen hadden een eendimensionaal doel: het stimuleren van de economie en het voorkomen van krimp. Met een Kader Brede Welvaart gaan we projecten voorafgaand aan de vergunningverlening in de breedte beoordelen. Brede welvaart gaat over maatschappelijk verantwoord ondernemen en welzijn van de omgeving.”

Hoe doen jullie dat?

“Het inspiratiekader Brede Welvaart is de basis voor een gesprek met bedrijven die een groot project in Hollands Kroon willen realiseren. In het eerste inspiratiekader staan acht criteria beschreven. Bedrijven moeten naar de gemeente motiveren hoe ze aan de voor hen relevante criteria kunnen voldoen."

"We willen zo aan de voorkant van het proces inschatten of een project van toegevoegde waarde is voor de samenleving, zonder dat we een hoepeltje maken waar iemand doorheen moet springen. We beschrijven het kader ook in de omgevingsvisie waar we aan werken, zo wordt het een randvoorwaarde voor nieuwe projecten. Het kader krijgt zo een beleidsborging, maar is geen wettelijk kader.”

Jullie werkten een voorbeeldcasus uit: een huisvestingslocatie voor arbeidsmigranten in het buitengebied. Hoe hebben jullie het kader hier gebruikt?

“We hebben afgepeld wat de effecten zijn op verkeer en mobiliteit, bijvoorbeeld hoe de huisvestingslocatie is gesitueerd ten opzichte van de werkgelegenheid. Hoe komen de migranten bij voorzieningen als supermarkt, zorg en onderwijs? We beantwoordden vragen over het sociale deel: hoe verloopt integratie als je mensen isoleert? We keken ook naar wat voor- en nadelen zijn op het gebied van veiligheid en natuur als dit project gebouwd zou worden. De casus is welleswaar concreet, waardoor binnen het toetsingskader een goede voorstelling kan worden gemaakt, maar is ook eendimensionaal. Met het kader toetsen we de effecten op de leefomgeving. Bij de huisvestingslocatie is dat vrij beperkt, ten opzichte van een hyperscale datacentrum van 50 hectare. Het kader is daarom beter geschikt voor complexere projecten.”

Het hyperscale datacentrum dat Microsoft in Hollands Kroon bouwde, was reden voor woede. Was het gebouw er met dit Kader gekomen?

“Hollands Kroon is met de Eemshaven aangewezen als locatie voor hyperscale datacentra, daar kunnen we weinig aan veranderen. Wel kunnen we van bedrijven eisen dat ze nadenken over hoe ze een goede buurman zijn. Dat gesprek voeren we met Microsoft alsnog."

"In eerste instantie hadden zij alleen oog voor de beschikbare ruimte en de mogelijkheden om aan te sluiten op het energienetwerk. Dat willen we anders. Met Microsoft bespreken we hoe zij in Hollands Kroon kunnen bijdragen aan een toekomstbestendige agrarische sector. Bijvoorbeeld hoe data het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen kunnen verminderen. Een veld krijgt overal dezelfde dosis, met camera’s en registratiesystemen kunnen boeren preciezer werken. Daar is datakennis voor nodig.”

Heerst de onvrede over datacentra niet in de eerste plaats omdat het landschap wordt volgebouwd?

“We kunnen aan de bouw zelf weinig veranderen. Daarom werken we met alle partijen in het gebied samen om de landschappelijke inpassing op orde krijgen. Ook Microsoft is zich rot geschrokken door de reactie van bewoners. Binnenkort bespreken we hoe we het gebied langs de A7 aaibaarder kunnen maken. Dat willen we op een transparantere manier doen dan eerder is gebeurd. We hebben daarin een achterstand. Voor bewoners is de vormgeving van industrieterreinen onnavolgbaar.”

Wanneer wordt een project afgewezen?

“Als het een eendimensionale bijdrage levert aan de economie. In 2022 heeft Greenport een onderzoeksvoorstel gedaan voor de bouw van 1.500 vierkante meter glastuinbouw. Als gemeente hebben we gezegd dat Greenport niet alleen naar de behoefte maar ook naar effecten van hun vraag moesten kijken. Hoe willen ze omgegaan met energiebehoefte en circulariteit, hoe kunnen reststromen worden toegepast?"

"Ook de vraag over het arbeidspotentieel en of nieuwe arbeidsmigranten nodig zijn vonden wij belangrijk, want wat ons betreft mogen arbeidsmigranten niet de motor van economische groei zijn. Het kader was er nog niet, maar de criteria waren die van de brede welvaart. Greenport motiveerde hun vraag vervolgens alleen op basis van ruimtebehoefte. Toen hebben wij als college van Hollands Kroon gezegd: dit willen we niet faciliteren.”

De criteria zijn vrij algemeen geformuleerd, hoe voorkom je dat projecten eenvoudig worden afgewezen of juist om onduidelijke redenen mogen doorgaan?

“Bedrijven hoeven niet op alles te scoren. Het kader is een opening naar een goed gesprek, we gaan eigenlijk als gemeente een soort partnerschap aan. En ja, daarin zit een zekere beleidsvrijheid.”

Kan het Kader Brede Welvaart het ‘trauma van de Wieringermeer’ verhelpen?

“De afgelopen tien jaar heeft een enorme omwenteling in het landschap plaatsgevonden. Dat doet iets met de beleving van de bewoners. Ze ervaren de veranderingen soms als teloorgang van het landschap. Nieuwe grote projecten zullen blijven komen, maar we willen daarbij de lokale belangen meenemen. De Wieringermeer is bijvoorbeeld bij het Rijk in beeld voor een groot energienetwerk. We bespreken of we dankzij deze ontwikkeling geld voor landschap, natuur en recreatie kunnen vrijmaken via een gebiedsfonds. Hollands Kroon heeft veel moeten incasseren, toekomstige grootschalige ontwikkelingen worden wat ons betreft aanjagers voor brede welvaart. We hopen dat zo bij bewoners trots ontstaat over de activiteiten die in hun gebied plaatsvinden.”