Onderzoek Niet alleen de grote steden met de erkende ‘probleemwijken’, ook de middelgrote gemeenten in Nederland werken aan vitale wijken. Onderzoekers van Platform31 destilleren uit drie praktijkvoorbeelden een aantal lessen die volgens hen relevant zijn voor andere middelgrote gemeenten die aan de slag willen met een brede wijkaanpak.
De brede wijkaanpak is terug van weggeweest, was in oktober al de conclusie op Gebiedsontwikkeling.nu. Peter Mulder, onderzoeker bij Platform31, schreef destijds over de succesvolle wijkaanpak in NLPV-focusgebieden. Vanuit het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid (NPLV) zijn landelijk 20 gebieden (wijken, delen van steden) geselecteerd. Voorbeelden zijn Breda Noord en Heerlen-Noord. In deze gebieden is structurele en meerjarige aandacht nodig om de leefbaarheid te verbeteren. Tegelijkertijd zijn er vaak, in een periode van afwezigheid van landelijk wijkbeleid, allerlei sociale verbanden, bewonersinitiatieven en (semi-)professionele activiteiten ontstaan die grote waarde hebben.
Maar naast de focusgebieden uit het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid zijn er nog vele andere plekken waar wordt gewerkt aan de brede wijkaanpak. Astrid van Egmond en Arno van der Hoeven, collega-onderzoekers van Mulder bij Platform31, verkenden in een onlangs verschenen publicatie hoe middelgrote gemeenten werken aan vitale wijken. Ze onderzochten drie wijkaanpakken in de middelgrote gemeenten Zeist, Meierijstad en Leidschendam-Voorburg en delen in het onderzoek geleerde lessen en handvatten. Deze zijn bruikbaar voor zowel middelgrote gemeenten, als voor de rest van Nederland.
Passende aanpak
De grootste galerijflat van Nederland staat in de wijk Vollenhove in Zeist. Voor de 4.000 inwoners in de wijk is er sinds 2020 is een langdurige, integrale wijkaanpak onder de naam ‘Vollenhove Vooruit’. Uit onderzoek naar de gezondheid en welbevinden van de bewoners bleek destijds dat extra aandacht noodzakelijk was. De onderzoekers hebben de afgelopen jaren geanalyseerd en lichten twee ‘leerzame interventies’ uit. De eerste is sociale renovatie. De renovatie van de 728 woningen in de galerijflat is aangegrepen om tegelijkertijd een ‘sociale renovatie’ uit te voeren. Een team van zorgprofessionals kreeg tijdens de renovatie een plek in de flat en had een vrije rol.
“Zij kunnen zelf hulpverlenen en opschalen, maar ook preventief werken door in de flat rond te lopen,” zegt Jacobien van Holland, voormalig projectmanager van Vollenhove Vooruit, in het onderzoek. “Dit helpt bij het opbouwen van vertrouwen bij de bewoners en het verminderen van de stress tijdens de renovatie. De renovatie werd zo een kans om met alle bewoners in contact te komen en snel ondersteuning te kunnen bieden bij allerlei vragen.” Uit een evaluatie van het project blijkt volgens de onderzoekers dat het actief contact leggen met bewoners door de zorgprofessionals stress en een stapeling van problemen heeft voorkomen tijdens de renovatie.
Meerdere partners hebben aangegeven deze aanpak ook passend te vinden voor andere flats met sociale huurwoningen
In 2024 en 2025 loopt het project door ondanks dat de technische renovatie is afgerond. “De kwetsbaarheid van de bewoners en de daarmee samenhangende problematiek lijkt een structurele plaatsing van een team, dat laagdrempelig werkt, te rechtvaardigen,” legt Van Holland in het onderzoek uit. “Meerdere partners hebben daarnaast aangegeven deze aanpak ook passend te vinden voor andere flats met sociale huurwoningen.”
De tweede leerzame interventie is gerichte toewijzing. Om met de renovatie te zorgen voor een leefbare, vitale en gemengde buurt is er gewerkt met het toewijzen van woningen aan nieuwe bewoners die een maatschappelijke rol willen opnemen in de buurt. Zo wordt gezorgd voor een betere balans tussen kwetsbare en minder kwetsbare inwoners. De gemeenteraad heeft besloten dat het experiment kan worden voortgezet en uitgebreid voor weer twee jaar. Ook is de gemeente met het ministerie in gesprek over de juridische borging binnen de landelijke wetgeving.
Tijd voor actie
In de Brabantse gemeente Meierijstad heeft de gemeente een werkwijze ontwikkeld die “flexibel en wendbaar is zonder vastomlijnde plannen, zodat er snel kan worden ingespeeld op veranderingen in de wijk.” De uitkomsten van hun eigen leefbaarheidsmonitor en de buurtkennis van betrokken professionals leidde ertoe dat de gemeente in 2019 samen met de woningcorporaties besloot om twee wijken extra aandacht te geven. Ted van de Wijdeven, beleidsmedewerker leefbaarheid en participatie bij de gemeente, stelt in het onderzoek dat de gemeente dankzij de wendbaarheid veel daadkrachtiger is. “In plaats van een uitgebreid plan van aanpak zijn er concrete doelen gesteld zoals het verbeteren van de uitstraling van de openbare ruimte, meer verbinding tussen bewoners en partijen die actief zijn in de wijk, verminderen van overlast van afval en bewoners zich betrokken en verantwoordelijk laten voelen.”
Het derde voorbeeld is In Leidschendam-Noord. Hier werken gemeente, bewoners en andere partijen in de buurt intensief samen aan het bevorderen van kansengelijkheid in de wijkaanpak ‘Sterk voor Noord’. Extra inzet op onderwijs en meer aandacht voor de jeugd vormen volgens de onderzoekers de kern van de aanpak. De gemeenteraad in Leidschendam-Voorburg signaleerde in de wijk Leidschendam-Noord dat mensen jarenlang in schulden en armoede leefden. Ook was er veel overlast van hangjongeren. Na meerdere autobranden en toenemende maatschappelijke onrust “besloten de raad en bewoners dat het tijd was voor actie.”
Extra aandacht
Wat de drie aanpakken volgens de onderzoekers gemeen hebben, is dat er overal sprake is van wijkbewustzijn: de betrokken gemeenten erkennen dat problemen zich (meer) stapelen in specifieke wijken in hun gemeente. Deze gebieden hebben daarom extra aandacht nodig. “Er wordt gepoogd om in brede samenwerkingen tussen gemeenteafdelingen en lokale partners te werken aan een programmatische aanpak in specifieke wijken. Daarbij wordt er ook gemonitord op het bereiken van de resultaten.”
De onderzoekers destilleren uit de drie voorbeelden een aantal lessen die volgens hen relevant zijn voor andere middelgrote gemeenten die aan de slag willen met een brede wijkaanpak:
- Organiseer kennisuitwisseling tussen gemeenten en zoek aansluiting op de nationale kennisinfrastructuur voor leefbare wijken.
- Wijkbewustzijn is belangrijk om te erkennen en herkennen dat wijken niet hetzelfde zijn en dat problemen zich (meer) stapelen in specifieke wijken.
- Start met een nulmeting en zorg voor monitoring op doelen.
- Organiseer bestuurlijk commitment op langetermijnvisie- en doelen.
- Verbind fysieke aan sociale vraagstukken in een brede wijkaanpak, met daarbij ruimte voor experiment.
- Zorg voor aanwezigheid in de wijk en goede contacten met bewoners.
Lees het volledige onderzoek op de website van Platform31.
Cover: ‘De L-flat in Zeist’ door Patrick Verhoef (bron: shutterstock)
Door Jasper Monster
Redacteur Gebiedsontwikkeling.nu
