Nieuws PROCES “Woningen en gebouwen worden wijk voor wijk verduurzaamd”, schrijft het Klimaatakkoord. Ook in de duurzaamheidsagenda’s van steden staat een wijkgerichte aanpak centraal. Maar hoe zorg je ervoor dat je rekening houdt met zowel de technische, financiële als sociale aspecten? Daar komt de Community of Practice om de hoek, een netwerk van betrokkenen en vakgenoten.
Warmtenetten, helemaal elektrisch, warmtepompen, duurzaam gas? Er zijn vele technische oplossingen om woningen en gebouwen te verduurzamen. Wat de juiste keuze is voor wie, dat moet wijk voor wijk bepaald worden, aldus de eerste hoofdlijnen van het Klimaatakkoord in juli. Ook in de coalitieakkoorden kiezen veel steden voor een maatwerkaanpak voor aardgasvrije wijken.
Maar als je aan de slag gaat met zo’n wijkgerichte aanpak, kom je diverse vraagstukken tegen. Die gaan niet alleen maar over die technische kant van het verduurzamen, maar ook over de financiële en sociale kant. Hoe gaan we aanpassingen financieren en hoe betrekken we bewoners in het proces? Dankzij verschillende casussen, zoals die van het Ramplaankwartier in Haarlem, krijgen de deelnemers van de Community of Practice (COP, een netwerk van betrokkenen) over aardgasvrije wijken meer zicht op dergelijke vragen en - waar mogelijk - antwoorden.
Duurzaam Ramplaankwartier
Dankzij bewonersinitiatief D(uurzame) E(nergie) Ramplaan zet de wijk Ramplaankwartier in Haarlem stappen richting een aardgasvrije toekomst met het project SpaarGas. In de aanpak werken de gemeente, een wijkinitiatief en de TU Delft samen en houden op die manier rekening met de verschillende opgaven die hierbij komen kijken. Zo werken de bewoners voor de technische kant samen met de TU Delft. “Wij willen zoveel mogelijk lokale opwek, dus in de wijk zelf”, zegt Eelco Fortuijn, bewoner van het Ramplaankwartier en een projectleider van het wijkinitiatief. “Uit het technisch onderzoek van de TU kwam een mooi eerste plan, dat we nog niet terugzien in de warmtetafels: een lage temperatuur feed-in warmtenet. Dat betekent: zoveel mogelijk PVT-zonnepanelen, en wat zij te veel opwekken in de zomer, dat slaan we op en krijgen we in de winter weer retour.”
Betaalbaarheid
De initiatiefnemers streven naar een betaalbare oplossing voor de wijk. “We willen goed inzicht hierin hebben”, zegt Fortuijn. “We willen laten zien wat de consequenties hiervan zijn en de uiteindelijke voordelen voor de huishoudens.” Dat blijkt in de praktijk wel ingewikkeld. “Het ontwikkelproces van de oplossing vergt ook een flinke investering van de gemeente en bewoners, wil je dat het goed aansluit bij de wijk", vertelt beleidsmedewerker Eline de Jong van de gemeente Haarlem. "Er wordt dan wel een oplossing ontwikkeld die ook in andere, vergelijkbare wijken kan worden geïmplementeerd. Bovendien hoef je een groot deel van het ontwikkelproces dan niet meer te doorlopen, omdat het voorwerk al is gedaan. Daarna kunnen die aanpakken als voorbeeld dienen voor de rest van de stad.”
Bewoners betrekken
Naast deze technische en financiële aspecten, spelen er sociale opgaven voor een gemeente. Het betrekken van bewoners bijvoorbeeld, blijft een belangrijk aandachtspunt. In de Community of Practice spreken deelnemers vaak met elkaar over dit onderwerp. Hoe zorg je er bijvoorbeeld voor dat de besluitvorming over zo’n wijkgerichte aanpak democratisch is? Bij het Ramplaankwartier nemen de gemeente en het wijkinitiatief de bewoners stap voor stap mee in hun keuzes. Maar wat volgens de deelnemers van de Community of Practice echt aandacht vraagt, is het inzicht in de consequenties en impact van die keuzes en de afwegingen die worden gemaakt. “Pas dan kunnen bewoners ook echt invloed uitoefenen”, vindt Kirsten Notten, die in de bijeenkomst het bewonersperspectief verdedigt.
Combineren van opgaven
In de coalitieakkoorden van gemeenten ontbreekt vooralsnog vaak de koppeling van milieutechnische verduurzaming aan de sociale aspecten om bewoners hierin te betrekken. Er liggen daarnaast kansen in een koppeling met sociale verduurzaming van buurten en wijken. En dat is opvallend, want in veel wijken zijn er ook opgaven voor leefbaarheid en veiligheid. Ook hiervoor moet aandacht zijn in de aanpak voor aardgasvrije wijken, die bovendien helpt om bewoners mee te krijgen, vinden de deelnemers van de COP. Juist die maatwerkaanpak biedt daar mogelijkheden voor.
In het Ramplaankwartier zijn bewoners betrokken omdat een groot deel van hen gemotiveerd is om te werken aan duurzame productie van energie en innovatie. “Maar voor andere wijken moet je andere verwachtingen hebben", zegt de Jong. “Daar zijn mensen weer bezig met andere vraagstukken, zoals veiligheid of behoefte aan sociaal contact, waarop ze heel betrokken kunnen zijn. Je kunt dan beter uitgaan van die thema’s en dat vervolgens combineren met duurzaamheid.”
Community of Practice: op naar aardgasvrije wijken
In deze Community of Practice werkt Platform31 samen met onder meer Green Deal-gemeentes, provincies, bewoners, energiecoöperaties, belangenorganisaties en netbeheerders aan governance- en besluitvormingsvraagstukken rond de energietransitie. De resultaten en lessen uit deze COP delen we met iedereen, zodat deze ook gebruikt kunnen worden bij soortgelijke governance-vraagstukken bij andere complexe opgaven.
Klik hier voor meer informatie over de Community of Practice en de resultaten hiervan.
Lees verder in het Kennisdossier Aardgasvrije wijken.
Cover: "autoluwe straat/ leefstraat" (Public Domain) by nandasluijsmans
Dit artikel verscheen eerder op platform31.nl
Cover: ‘Rijswijk Buiten 270818’
Door Merel Ooms
Junior projectleider | Platform 31
