Groningen zet sociale doelen centraal voor wijkverbetering

Het Rijk investeert 450 miljoen in zestien stedelijke vernieuwingsgebieden, waaronder Groningen-Noord. De grote ambitie van de Groninger wijkenaanpak is om een gezonde leefomgeving te creëren, waarbij de fysieke en sociale omgeving nadrukkelijk meetellen. Draagvlak bij alle organisaties - en vooral de bewoners - geldt als een basisvoorwaarde.

Aantrekkelijke kanten

Van de overheid vraagt dat samenhang in het beleid, op alle niveaus. "Je kunt de achterstanden in deze wijken alleen aanpakken als er partnerschappen ontstaan tussen lokale, regionale spelers en het Rijk", zegt coördinerend wethouder Wijkvernieuwing Roeland van der Schaaf. Hij is daarom blij met de Regio Deal (een samenwerking tussen Rijk en regio om de kracht van de regio te versterken) die de gemeente afgelopen zomer sloot met het Rijk voor de wijkenaanpak in Groningen-Noord.

Het gaat om de wijken Vinkhuizen, Paddepoel, Selwerd Tuinwijk, Indische Buurt, De Hoogte, Professorenbuurt en de Oosterparkwijk. Om te voorkomen dat deze wijken (mede door de coronacrisis) nog meer achterstand oplopen, is een integrale aanpak hard nodig, aldus het college van B & W. Wethouder Van de Schaaf noemt Selwerd als voorbeeld: "Dit is een wijk waar we heel hard aan werken, zowel sociaal als fysiek. Selwerd is een van de oudste naoorlogse wijken in de stad. Bij de vorige grootschalige stedelijke vernieuwingsgolf was er niet zoveel aan de hand. Er liggen kansen, want zowel qua ligging als qua structuur en karakteristieken heeft het heel veel aantrekkelijke kanten."

Selwerd is een typische zestigerjarenwijk met gestempelde bouwblokken, portiekwoningen een rijtjeshuizen, veel sociale huurwoningen en een kleurrijke bevolking. Het is de meest multiculturele wijk van de stad: 38 procent van de bewoners heeft een migratieachtergrond, bij een Gronings gemiddelde van 23 procent. Vanwege de huurprijs en de locatie tussen de binnenstad en de Zernikecampus aan de noordkant van de stad wonen er ook aardig wat studenten.

Zorgwekkend

De afgelopen decennia is de volkswijk niettemin sleets geraakt. Er was al het nodige achterstallige onderhoud aan de woningen en de publieke ruimte kon wel een opknapbuurt gebruiken, maar het grootste probleem werden de overlast, onveiligheid en toenemende concentratie van sociaal kwetsbare burgers. De stedelijke vernieuwingsaanpak, gepland vanaf begin van het nieuwe millennium, stagneerde nog voordat de wijk was bereikt. Sterker, door het waterbedeffect van de wijkvernieuwing in andere delen van de stad (waaronder Vinkhuizen en Indische Buurt) namen de problemen in Selwerd juist toe.

Voor gezondheid en welbevinden staat de wijk inmiddels voor een grote uitdaging. Bovengemiddeld veel inwoners in de wijk ervaren een hoge mate van eenzaamheid, hebben psychische problemen en geven zichzelf geen goede score voor hun eigen gezondheid. Recent onderzoek toont opvallend hoge scores op stress, depressiviteit, psychische verwarring en overgewicht. Ook zijn er veel mensen met luchtwegaandoening COPD, astma en hoge bloeddruk. Een relatief hoog aantal inwoners kampt met een of twee chronische ziekten.

De score op fysieke activiteit is opvallend laag, vooral bij de leeftijd tot 40 jaar en boven de 65. Het aantal cliënten dat voor sociale ondersteuning gebruikmaakt van de zorg- en welzijnsorganisatie WIJ Groningen is met 700 op de 6.500 wijkinwoners zeer hoog. Een bovengemiddeld groot aandeel kinderen groeit op in een huishouden met een minimum inkomen.Verder komt bijna een op de vier kinderen tot 18 jaar uit een eenoudergezin met bijstandsuitkeringen en wordt daarom gezien als een kansarm kind.

Rondom veiligheid en leefbaarheid zijn de verkeersveiligheid, de parkeerproblematiek, overlast van jongeren, huiselijk geweld en kleine criminaliteit rondom het winkelcentrum uitdagingen in de wijk. Bewoners voelen zelf een tweedeling tussen het ‘betere westelijke deel’ en het ‘kwetsbare oostelijke deel’.

Sociale doelen centraal

Een waslijst van opgaven dus. Toch is de wijk kansrijk, vindt het stadsbestuur. Selwerd heeft voldoende kwaliteiten, zoals het vele groen dat potentie geeft voor een aantrekkelijk verblijfsgebied, en goede maatschappelijke voorzieningen, waaronder scholen, een overdekt zwembad en sportvoorzieningen. Bovendien ligt de wijk op een aantrekkelijk locatie, niet al te ver van het stadscentrum en op een drukke fietsroute van en naar de universiteitsvestigingen in de binnenstad en op de Zernike Campus.

"De universiteit is een trekpaard van de Groningse economie, bron van innovatie en magneet voor bedrijfsinvesteringen", benadrukt wethouder Van der Schaaf. "Je zou toch willen dat de mensen in de wijken daar ook van kunnen profiteren. Een groot deel van de scholen in het noordelijk deel van de stad scoort substantieel lager op uitstroom-doorstroom en op gemiddelde resultaten. Terwijl er een goede school voor vmbo-havo-vwo staat, het Kamerlingh Onnes. Toevallig gaat mijn dochter gaat daar ook heen. Ik zou heel graag willen dat meer kinderen uit Selwerd naar die school kunnen."

Verbetering van de kansen in het onderwijs en van de gezondheid zijn de speerpunten in de wijkvernieuwing. Gezondheid geldt in het wijkvernieuwingsplan uit 2018 zelfs als ‘leidend principe’, gebaseerd op de G6, de zes principes van Groningen Gezonde Stad. Daaronder vallen ook de fysieke en sociale leefomgeving. Leefomgeving is ook het aandachtsgebied van de Healthy Ageing Visie, gericht op gezond ouder worden van de vergrijzende bevolking.

De Groninger wijkvernieuwing neemt de ervaringen van het Nationaal Programma Rotterdam Zuid (NPRZ) mee, vertelt de wethouder. "Ook in Groningen vond de vernieuwingsopgave in het verleden meestal plaats vanuit de fysieke sector. We zetten nu de sociale doelen centraal. Dat leidt tot een brede serie maatregelen, waaronder de fysieke leefomgeving, en niet andersom. Het zorgt ervoor dat wijkvernieuwing niet alleen in gedachten, maar vooral in de praktijk een veel integraler fenomeen wordt. De focus op sociaal heeft een veel mobiliserender effect op allerlei beleidsterreinen dan wanneer je begint bij de huizen."

Spelen en sporten

Hoeveel potentie en betrokkenheid er in de wijk aanwezig is, laat het Wijkbedrijf Selwerd zien. Wat begon in 2014 om met sociale activiteiten mensen te activeren en mobiliseren, is uitgegroeid tot motor van de vernieuwing. Het is als projectbureau een goed voorbeeld van de manier om de investeringen direct ten goede te laten komen aan de wijkbewoners. Op basis van het social return-principe gaat een substantieel deel van de projectbanen naar wijkbewoners.

De fysieke component van de wijkvernieuwing krijgt wel degelijk aandacht, bijvoorbeeld via woningverbetering. De verouderde woningen zijn tochtig en vochtig, met de nodige schimmel. Van der Schaaf: "Voor de bewoners een bron van zorg die afleidt van hun eigen leven. De corporaties zijn daar volop mee bezig en we zetten druk op de particuliere verhuurders om daar ook in hun woningen wat aan te doen."

Ook de energietransitie biedt kansen om de sociale samenhang te versterken, stelt de wethouder. "Het is het onze ambitie met het programma Warmtestad om het hele stadsdeel op stadswarmte aan te sluiten. Daar is in Selwerd veel draagvlak voor omdat de mensen zien dat het leidt tot verbetering van het wooncomfort en verlaging van de energielasten. We proberen de bewoners er zoveel mogelijk bij te betrekken. Voor de straten die nu open moeten voor de aanleg van het warmtenet hebben we samen met de bewoners een plan gemaakt om ze meteen mooi in te richten. Zo komt er meer ruimte om te spelen, te sporten en voor meer groen, waardoor de leefkwaliteit toeneemt. Op die manier verbinden we energietransitie met bewonersparticipatie."

Rijkssteun

Net als het NPRZ in Rotterdam (zie kader onderaan) werkt Groningen met een stelselmatige meting van de resultaten (wat overigens ook een afspraak is met het Rijk voor de Regio Deal). Dit soort interventies zijn namelijk alleen nuttig als je ze goed volgt en ervan leert. In Groningen gebeurt dat met de tweejaarlijkse Leefbarometer. De Rijksuniversiteit Groningen is bovendien betrokken bij het monitoren van de integrale aanpak. Van der Schaaf wijst er wel op dat niet alles meetbaar is en in cijfers uit te drukken. "Het is geen technische, wetenschappelijke operatie. We willen een beweging in gang zetten, dat mensen weer trots op hun wijk zijn, en de leefomgeving als positieve stimulans ervaren om verder te komen in het leven."

Dankzij de Regio Deal kan de gemeente de organisatiekracht van de wijkontwikkeling verder versterken. Professionals werken al intensief samen met ouderen en kinderen aan verbetering van het pedagogische klimaat, laat wethouder Onderwijs Carine Bloemhoff weten. "Daarnaast zijn we bezig met een wijkacademie om een nieuwe generatie wijkontwikkelaars op te leiden: bij de overheid, instellingen en onder bewoners. Hier wordt talent geïnspireerd, gecoacht en ondersteund."

Dit moeten we een tijdje volhouden, want verbetering van deze wijken vraagt om lange adem, vult Van der Schaaf aan. De Regio Deal helpt zeker, maar is een eenmalige impuls. "Ik maak mij zorgen over hoe we op langere termijn de financiering borgen, zeker als ik de financiële positie van de gemeente bekijk. We hebben steun van het Rijk nodig: financieel én omdat het een integrale opgave is. Als er op landelijk niveau samenwerking is voor de regelgeving, dan is dat een enorme steun in de rug. Ik hoop dat een nieuw kabinet dit ook ziet en hierop inzet."

Cover: Wikimedia Commons

Podcast aanpak sociaal-economische crises

Meer weten over de aanpak van het Nationaal Programma Rotterdam Zuid? Beluister dan deze editie van Fenix, de podcast van de Dag van de Stad. Hierin vertelt NPRZ-directeur Marco Pastors over hoe sociaal-economische crises de wijk aantasten én hoe deze aan te pakken zijn.