Woningbouw of scheepsbouw: wie krijgt er voorrang?

Enkele weken geleden wees de provincie Noord-Holland het Cornelis Douwesterrein in Amsterdam Noord, met daarop het scheepsbouwbedrijf Damen Shiprepair, aan als ‘industrieterrein van provinciaal belang’. Het kabinet heeft de provincie verzocht tot het nemen van deze maatregel. Door de toegekende status is de bouw van de 9.600 door de gemeente Amsterdam geplande woningen met bijhorende voorzieningen voorlopig van de baan. Het Ministerie van Defensie beschouwt het bedrijf noodzakelijk voor de ‘strategische autonomie van Nederland’, aldus Het Parool, en de beslissing is in lijn met de ambitie van het kabinet om bedrijventerreinen te behouden.

Onnodig machtsmiddel

Voor de gemeente Amsterdam viel de beslissing rauw op haar dak. Wethouder Grond & Ontwikkeling Reinier van Dantzig (D66) is niet te spreken over de beslissing. In een interview met AT5 laat hij weten dat de beslissing een domper is voor woningzoekenden in Amsterdam. Volgens van Dantzig zou de gemeente de komende twee jaar samen met Damen verder de opties verkennen voor een verhuizing, om daarna pas mogelijke woningbouw in procedure te nemen. Hij noemt de beslissing om nu al een streep door de plannen te zetten daarom een onnodig politiek machtsmiddel van de provincie.

Amsterdam zou volgens de wethouder een politieke krabpaal van het kabinet worden en de Tweede Kamer zou maar al te graag een handje van Amsterdam bashing als politiek verdienmodel hebben. Van Dantzig rechtvaardigt zijn plan voor woningbouw op de locatie van de werf door aan te geven dat er altijd al een tendens is geweest waarin de grote industrie naar de randen van de stad wordt gedreven. De Amsterdamse haven lag ook ooit aan de Dam.

Een stijf been

Vindt er hier dan een verschuiving plaats in deze tendens? Volgens SKG-directeur Tom Daamen en onderzoeker van havensteden komt deze beslissing niet als een verrassing en hield Amsterdam vooral het been stijf tijdens eerdere onderhandelingen. Volgens Daamen is de tendens van herontwikkeling van stedelijke industrieterreinen veranderd: “Historisch gezien trokken bedrijven, zoals bij de IJ-oevers in Amsterdam Noord of Kop van Zuid in Rotterdam, weg naar een betere locatie waarna herontwikkeling volgde. Dit gold voornamelijk voor historische havens die in de binnenstad lagen en aan de randen van de stad betere condities voor hun bedrijvigheid zochten. Tegenwoordig zien we dat bedrijven willen blijven omdat zij hun lokale arbeidskrachten niet willen kwijtraken en zij ook afhankelijk zijn van hun lokale leveranciers en de keten die daardoor ontstaat.”

Bij het maken van de plannen van Amsterdam Haven-Stad, waar het scheepsbouwbedrijf zich bevindt, zou volgens Daamen de gemeente Amsterdam zich verkeken hebben door aan te nemen dat Damen Shiprepair op den duur zelf zou willen vertrekken. Met het doorduwen van de woningbouwplannen, terwijl het bedrijf juist wil blijven, is de afweging tussen woningbouw en watergebonden bedrijvigheid volgens Daamen op scherp gezet.

Het kabinet ziet met de beslissing niet alleen het belang in van het scheepsbouwbedrijf voor Defensie, maar benadrukt ook het economisch belang van grote, gezonde bedrijven als Damen Shiprepair. De gemeente Amsterdam heeft het volste recht om een bedrijf te verzoeken te vertrekken, maar zal compensatie of een alternatieve locatie moeten bieden. De overleggen tussen de gemeente en het scheepsbouwbedrijf hebben in de afgelopen jaren echter niks opgeleverd.

Niet onverwacht

Het bedrijf heeft zelfs in 2019 een eigen stedenbouwkundig plan ontworpen waarin 3.000 woningen geïntegreerd werden in de scheepswerf, wat niet door de gemeente werd overgenomen. Volgens Daamen is de zet van de provincie en het Rijk daarom niet onverwacht: “Alle partijen gaan eerst met elkaar aan tafel, bespreken de feiten en beslissingen en bepalen hoe er gezamenlijk mee om wordt gegaan. Maar als er geen compromis ontstaat, dan kan het Rijk of de provincie genoodzaakt zijn een knoop door te hakken.”

Wethouder van Dantzig schetst een ernstig scenario vanwege de hoge woningnood en geeft aan een zienswijze in te willen dienen bij de provincie. Volgens Daamen zal de ontwikkelstrategie voor Haven-Stad aangepast moeten worden en moet er voor woningbouw naar de hele Metropoolregio Amsterdam worden gekeken: “Amsterdam heeft ervoor gekozen om eerst te verdichten en dan pas andere opties te onderzoeken. Als zij hieraan vasthoudt, gaat het op plekken als dat van Damen Shiprepair nog decennia duren voordat er woningen komen. Noord heeft elders nog een grote transformatiepotentie, maar als je in regionaal verband kijkt zie je nog veel plekken waar verdicht kan worden. Denk aan de ontwikkelingen in Amsterdam-Zuidoost, maar ook in buurgemeenten als Almere.”

Geen visie

Volgens Daamen is verstedelijking ook een economische kwestie; de werkgelegenheid zou beter verspreid moeten raken over de Metropoolregio Amsterdam. De beslissing van het kabinet en de provincie om de werf te behouden laat volgens hem zien dat een duidelijke visie op ruimte voor werk in de hoofdstad nog ontbreekt, waardoor geschillen als deze kunnen ontstaan. “Net als woningbouw wint ruimte voor specifieke soorten bedrijvigheid ook steeds meer aan belang voor Amsterdam en haar regio.”