Zelfs Rem Koolhaas wil meer aandacht voor het Randland

Na de waarschuwing van Jan Latten dat de verschillende groeisnelheden en vooral de diplomakloof een bedreiging vormen voor de 'nationale consensus', werpt Rem Koolhaas zich op als hoeder van het 'Randland': het vergeten deel van Nederland buiten de Randstad. De focus ligt te veel op de stad, het platteland wordt genegeerd. En dat terwijl rurale gebieden zowaar nog meer veranderingen doormaken dan de stad, stelt Koolhaas in NRC.

‘Ruim 50 procent van de wereldbevolking woont in steden, maar dat is geen excuus om het platteland te negeren', aldus de wereldberoemde architect en stedebouwkundige.

Steden worden wereldwijd gevierd als motoren van de economie en daarom gingen vrijwel alle investeringen de afgelopen decennia die kant op. Hierdoor is de sociaaleconomische kloof tussen stad en rurale gebieden toegenomen.

Koolhaas gaat samen met Harvard-studenten 20 á 30 rurale gebieden wereldwijd in kaart brengen. De onderzoeksresultaten worden gepresenteerd op een grote tentoonstelling in het Guggenheim Museum in New York (jawel, een stad). Zo probeert hij meer aandacht te vragen voor de plattelanders.

Kloof komt door Rijksbeleid

Ook in Nederland is er sprake van een toenemende sociaaleconomische kloof tussen de Randstad en het ‘Randland’, waarschuwde het Sociaal Cultureel Planbureau in maart 2017. Het SCP wijt de kloof aan rijksbeleid. Met het beleid van Agenda Stad wordt de economie van de grote steden gestimuleerd. Het is een succesvol programma want de grote steden groeien door. Terwijl er aan de rand van Nederland steeds meer krimpgemeentes zijn, schreef UvA-hoogleraar en CBS hoofddemograaf Jan Latten recentelijk op Stadszaken (Lees: '2017 deed de kloof geen goed').

Ook het Topsectorenbeleid drijft een wig tussen Randstad en het platteland. Omdat kennisinstellingen en bedrijven die te scharen zijn onder de vermeende topsectoren grotendeels in de Randstad gevestigd zijn.

Concentratie van kwetsbaren

Jonge- en hoogopgeleide mensen trekken naar de grote steden in de Randstad, omdat die hoger onderwijs, werkgelegenheid en vermaak bieden. In het Randland is een brain drain gaande. De bevolkingssamenstelling raakt daar uit balans. Er ontstaat een concentratie van mensen die kwetsbaar zijn, zoals laagopgeleiden, ouderen en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Concentratie van kwetsbare groepen kan sociale problematiek versterken, toonden wetenschappers zoals Wacquant (1993) en Sampson (2009) overtuigend aan.

Platteland verandert zowaar nog sneller dan de stad

Een andere belangrijk motief voor Koolhaas om aandacht te vragen voor het platteland, is dat daar veel verandering gaande is, nog sneller en radicaler dan in de stad. Digitalisering zorgt ervoor dat de landbouwsector in een aantal landen vrijwel geheel gerobotiseerd raakt. Mensen zijn daardoor niet meer nodig, en de menselijke schaal dus ook niet. Dat vraagt om een andere inrichting van rurale gebieden. Het platteland wordt minder en minder bevolkt door mensen, en meer door robots.

Een ander voorbeeld dat Koolhaas naar voren haalt is de grote investering in internetinfrastructuur op het Chinese platteland. Dat gaat de levens van die mensen op hun kop zetten, en kan nieuwe digitale industrieën doen ontwikkelen. Diezelfde Chinezen leggen spoorwegen aan in het binnenland van Afrika. Ook dat gaat mensenlevens beïnvloeden, Afrikanen worden een stuk mobieler.

Internationale migratie is een andere macro-ontwikkeling die het platteland gaat veranderen. Immigranten in Duitsland worden gehuisvest in het randland, om de bevolkingskrimp daar tegen te gaan.

Als laatste voert Koolhaas klimaatverandering als grote veranderingsfactor: het smelten van permafrost in Rusland resulteert in nieuwe landbouwgronden. En oprukkende woestijnen hebben een grote weerslag op plattelanders. Koolhaas, die toch vooral bekend is als stedenbouwer, heeft zijn focus radicaal verlegd.

Politieke consequenties

Waarschuwingen van Koolhaas en het SCP moeten ook in het licht van de komende  gemeenteraadsverkiezingen van maart dit jaar worden gezien. De groeiende kloof leidt tot onvrede in het Randland. Dat resulteert in stemmen op partijen die onvrede kanaliseren.

Koolhaas wijst het negeren van het platteland als oorzaak aan van de verkiezing van Trump en de Brexit. Overheden, wetenschap en journalistiek staarden zich wellicht blind op de stad en wisten niet dat er zoveel onvrede was daarbuiten.

De nabije toekomst zal ons leren of de waarschuwingen van het SCP en Rem Koolhaas op tijd zijn gekomen.

Literatuur
Sampson, R.J. (2009), Disparity and diversity in the contemporary city: social (dis)order revisited. The British Journal of Sociology, 60(1), 1-31.

Wacquant, L. (1993). Urban Outcasts: Stigma and Division in the Black American Ghetto and the French Urban Periphery. International Journal of Urban and Regional Research, 17(3), 366-383.