Zes gemeenten maken een gezamenlijk plan voor de transformatie van hun stationsgebieden

Gebiedsontwikkelingen in stationsgebieden bieden een kans op het gebied van wonen, werken en duurzame mobiliteit, maar zijn ook complex. In vele Nederlandse steden wordt er in stationsomgevingen verdicht, zoals in Tilburg, Hoorn en Eindhoven. De complexiteit zit hem in de hoge dichtheid, het stapelen van functies, het realiseerbaar maken van mobiliteitshubs of het realiseren van klimaatadaptatie in een versteende omgeving. Bovendien is het in de praktijk soms lastig om de neuzen van alle stakeholders in het gebied dezelfde kant op te krijgen.

Concrete richtlijnen

Gelukkig wordt er hard gezocht naar een gedeeld perspectief. Zo stelde het programma MooiNL van het ministerie van BZK een eigen handreiking ‘Stedelijke Knooppunten’ op als handvat voor ontwerpopgaven en kwam Spoorbeeld, het bureau van de Spoorbouwmeester Marianne Loof, met de publicatie ‘Het Nieuwe Stationskwartier’ om perspectief te bieden aan betrokken partijen in deze gebiedsontwikkelingen. Beide publicaties bieden concrete richtlijnen, met als gedeelde tip: houd alle betrokken partijen bij elkaar door langlopende afspraken te maken.

Juist dat adagium van ‘bij elkaar houden’ hebben zes gemeenten in de regio Zwolle in de praktijk toegepast. Zij maakten afspraken met het Rijk om de groeiende vraag naar wonen en werken op te vangen in de stationsgebieden van Kampen, Raalte, Steenwijk, Meppel, Hardenberg en Hoogeveen. De gebieden samen zijn goed voor zo’n 16.000 woningen, bijna een derde van het totaal aantal geplande nieuwe woningen in de regio Zwolle. Onderdeel van de afspraak is het aanpakken van de stations en hun omgeving. De komende jaren zullen de gemeenten, de provincies Overijssel en Drenthe en het Rijk de afspraken nader concretiseren.

Het parapluplan

De plannen voor de stationsgebieden zijn gegroeid vanuit de verstedelijkingsstrategie van de regio Zwolle, een van de NOVEX-gebieden van het Rijk. Daarin staat een deelprogramma ‘Stationsomgevingen’ dat kansen biedt voor verdichting en de mobiliteitstransitie. Uniek aan deze stationsgebieden is dat ondanks de verschillende ambities en uitdagingen, de zes gemeenten een gezamenlijk plan hebben opgesteld. Dit wordt ook wel het parapluplan genoemd, waarmee zij nu gezamenlijk de afspraken zijn aangegaan met het Rijk voor ondersteuning.

In dit plan staan de ambities van de zes gemeenten om de stationsgebieden in te zetten voor het toevoegen van woningen. Daarmee gaan meer mensen wonen op loopafstand van voorzieningen en het station. Er komt ruimte voor werkgelegenheid, bijvoorbeeld door het beter bereikbaar maken van bedrijventerrein Spoorlanden in Kampen en de IT-hub in Hoogeveen. Daarnaast willen de gemeenten investeren in een vestigingsklimaat voor bedrijven rondom de stations, om zo innovatie te bevorderen. Ook zou de investering in betere openbaar vervoerverbindingen en fietspaden naar de stations toe het verkeer in de regio moeten ontlasten. In de verharde gebieden rondom de stations komt ruimte voor groen en klimaatadaptatie.

Met deze toezegging werkt het Rijk mee aan het concretiseren van de plannen, door samen met de gemeenten uit te werken wat er specifiek per stationsgebied nodig is. Daarbij worden de huidige ambities vertaald naar maatregelen. Vervolgens wordt gekeken welke financiële bijdrage vanuit het Rijk moet komen. Daarmee ligt er dus nog een uitdaging om alle neuzen dezelfde kant op te krijgen. Niettemin is een eerste basis gelegd met de toezegging vanuit het Rijk om vanuit het aanstaande uitvoeringsprogramma een Regionale Investeringsagenda (RIA) met de landelijke overheid af te sluiten.

De gemeenten zetten vaart achter de uitvoering. Volgens de planning zullen de maatregelen met kostenplaatje al eind 2025 gereed zijn.

Krachten bundelen

Uniek aan de deal is het gezamenlijk optrekken van de zes gemeenten, waarbij ook twee provincies aan tafel zaten, die zich als één programma naar het Rijk presenteren.

Volgens Robert Leverman, programmamanager stationsomgevingen bij Regio Zwolle, is de bundeling van krachten een voorbeeld voor andere regio’s om tot resultaten te komen. Kleine gemeenten beschikken vaak niet, zoals grotere gemeenten, over gespecialiseerde teams die het onderzoek en de ontwikkeling van de stationsgebieden op zich nemen. Maar door samen op te trekken, hoeft er bijvoorbeeld maar een programmamanager aangesteld te worden die voor alle gemeenten het proces begeleidt. Met deze deal kan ook het Rijk bijspringen in het begeleiden van het proces.

Bovendien zorgt volgens Leverman de samenwerking voor een sterkere positie: “Samen zijn wij als regio één grote gebiedsontwikkeling. De deal met het Rijk is dat we niet alleen bij een sluitstuk aan de beurt zijn, maar in het kader van NOVEX met het Rijk en provincies vooraf afspraken maken, niet pas als er geld over is. Door onze gedeelde aanpak worden we gezien als één grootschalige gebiedsontwikkeling.” Daarnaast zijn samenwerkingen als deze volgens Leverman nodig om de woningbouwambities van het Rijk te halen: “De grote steden alleen kunnen niet de 900.000 woningen allemaal bijbouwen. Daar hebben we deze gemeenten voor nodig. We hebben die samenwerkingen nodig om de slagkracht te vergroten, maar het vraagt ook om een andere financiering vanuit het Rijk. Als die alleen maar op businesscases gaat sturen, zoals bij grote projecten, in plaats van op maatschappelijk rendement, dan is ook nog maar de vraag of we er komen.”

Flinke omweg

Ook wethouder Stedelijke Ontwikkeling en Financiën Alexander Kreule uit de gemeente Raalte, tevens bestuurlijk trekker van het proces, benadrukt het voordeel van de samenwerking dat kleinere gemeenten niet steeds opnieuw het wiel moeten uitvinden: “Er is veel mogelijk met deze stationsgebieden, maar een middelgrote gemeente als Raalte voert zulke grote transformatieprojecten normaal gesproken niet uit. Als nu inwoners van Raalte Noord naar het station willen komen, moeten zij een flinke omweg maken via twee wegen om het station heen. Wij zullen dus onder andere in de toegankelijkheid van het station moeten investeren. Door samen op te trekken met de andere gemeenten leren we van elkaars uitdagingen. Het gaat sneller, het wordt er mooier van en alle partijen weten wat ze moeten doen.”