Zo groen kan Nederland zijn over honderd jaar

Nederland staat voor grote uitdagingen. Afnemende biodiversiteit, zeespiegelstijging, verzilting, verdroging, energienood, wateroverlast, woningnood, bodemdaling en insectenplagen zetten de leefbaarheid in ons land onder druk. Als we niets doen zullen deze problemen alleen maar toenemen. 

Een andere kijk op het gebruik van natuurlijke hulpbronnen en de ruimtelijke inrichting is nodig om een transitie te maken naar een betere, groenere versie van Nederland. Dat vinden ruimtelijk ontwerper Michael van Buuren en ecoloog Martin Baptist van Wageningen University & Research. Zij hebben samen met een team van Wageningse onderzoekers gewerkt aan een toekomstbeeld voor 2120 waarin de kracht van de natuur Nederland veilig en welvarend houdt. 

De kaart van Nederland in 2020 en het toekomstbeeld van Nederland in 2120 | bron: WUR

Het Wageningse perspectief op Nederland in 2120 is weergegeven in een kaart (zie afbeelding hierboven). Het is gebaseerd op een aantal uitgangspunten: zo moest de uitkomst voor de biodiversiteit maximaal zijn, want alleen dan kan ons land in de basis gezond blijven. Verder werd zoveel mogelijk gewerkt met oplossingen waarin natuurlijke processen een grote rol spelen. Dat geeft een ideaalplaatje, maar utopie is het beslist niet, legt Michael van Buuren uit. “We hebben een afweging gemaakt tussen wat waarschijnlijk, mogelijk en wenselijk is. Het resultaat is een kaart die mogelijk is, dus haalbaar en realistisch. Dat is iets bescheidener dan wat wenselijk is, maar we leggen de lat hoger dan wat waarschijnlijk is.”

Het IJsselmeergebied zoals het is in 2020, en het IJsselmeergebied zoals het er mogelijk uitziet in 2120. | bron: WUR

Water parkeren in het IJsselmeer

Hoe zou Nederland eruit kunnen zien over honderd jaar? Op de toekomstkaart lijkt het IJsselmeer te zijn gekrompen. De randen van het IJsselmeer bestaan uit een dubbele oeverzone. Daar staat tegenover dat het IJsselmeer wordt uitgediept om de oevers te creëren, zodat het netto evenveel water kan bergen. “Dit is geïnspireerd op de huidige Markerwadden,” legt Van Buuren uit. “De Markerwadden zijn ontstaan nu delen van de Markerwaard worden uitgediept waardoor andere stukken hoger komen te liggen. Dat geeft meer ruimte voor planten en dieren, dus biodiversiteit.” Tussen de kust van Noord-Holland en Friesland en de dubbele oever ligt in de toekomst een zone waar het waterpeil min of meer constant is, wat gunstig is voor de scheepvaart.

De onderzoekers hebben de keuze gemaakt om de Afsluitdijk te handhaven, om zo het IJsselmeer als grootste zoetwaterreservoir van Noordwest Europa te behouden. “Deze oplossing stelt de watervoorziening in Nederland veilig, maar speelt ook een rol bij de afvoer van grote hoeveelheden water”, aldus Van Buuren. “Dankzij de Afsluitdijk kan het IJsselmeer namelijk veel water vasthouden, ook bij grotere aanvoer vanaf de rivieren. Het water moet dan wel naar zee worden gepompt.”

Van Buuren en Baptist stellen voor in de toekomst overtollig rivierwater door klimaatverandering zoveel mogelijk via de IJssel weg te leiden. Momenteel gebeurt dat via de Waal, maar de risico’s op overstroming van de rivieren in het westen van het land is veel groter. Van Buuren: “Bij Fort Pannerden, het belangrijkste verdeelpunt van de afvoer van de Rijn en zijn zijtakken, wordt het water naar de Waal gestuurd. Maar daar ligt het land veel lager dan de rivieren en het is zeer dicht bevolkt. De IJssel is omringd door hogere gronden.”

Wel moet de IJssel dan twee keer zo breed worden door de dijken te verleggen. “Dat betekent ook dat er meer ruimte komt voor biodiversiteit. Bovendien kunnen vogels, dieren en zaden makkelijker van het zuiden naar het noorden migreren als er langs de IJssel meer ruimte voor natuur ontstaat. En dat is belangrijk als de temperatuur toeneemt.”

De steden worden groener in 2120 dan ze zijn in 2020. | bron: WUR

Groenere steden

De steden zijn in 2120 groener, de natuur dringt meer door in de stedelijke gebieden en omgekeerd. Van Buuren: “Een deel van de voormalige droogmakerijen zoals de Haarlemmermeer komen - net als voor 1850 - weer onder water te staan. Dit voorkomt bodemdaling en draagt bij aan het opwellen van zoet grondwater wat verzilting voorkomt. Nederland is van oorsprong een wetland, een delta met watervogels, moerassen en natte bossen. Daarin is Nederland uniek en dat moeten we stimuleren.” Met andere woorden, het is leuk dat de wolf zich hier vestigt, maar de kroeskoppelikaan is interessanter. Baptist: “De kroeskoppelikaan leefde in de Romeinse tijd ook al in Nederland. Hij kan terugkomen als er meer wetlands zijn en hogere temperaturen. Dus daar gaan we voor.”

Sommige onderzoekers menen dat we vanwege het stijgende water en de inklinkende bodem de steden in het westen moeten ontvolken en moeten opschuiven naar het oosten, maar Van Buuren en Baptist zijn ervan uitgegaan dat Nederland dijken blijft verhogen tot het echt niet meer zinvol is. “Dat is waarschijnlijker dan dat we hele steden gaan verplaatsen”, zeggen ze. “Wel gaan we de bestaande steden vergroenen met hangende tuinen, groene daken en de aanplant van bomen. Gemiddeld gaat de bebouwing van steden zestig jaar mee. Als er wordt gesloopt, is dat een belangrijk moment om vergroening in te zetten.”

Aangezien de bevolking de komende jaren blijft groeien, zullen er zullen ook heel veel woningen bij moeten komen. “We moeten zorgen dat die op veiligere plaatsen komen, langs de Veluwe en in Brabant, aan de rand van de hoge zandgronden. Het is echter belangrijk dat je die bebouwing combineert met nieuwe bossen, zodat je niet wéér zo’n eenvormig, verstedelijkt gebied krijgt als de Randstad. Hierdoor raakt de stad dus meer verspreid over Nederland.”

Het beeld van de Noordzee in 2020 en zoals het eruit kan zien in 2120. | bron: WUR

Voedselteelt in zee

Ook de landbouw gaat op de schop. “We zijn nu het mineralenverzamelpunt van de wereld, omdat we veel veevoer importeren”, zegt Van Buuren. Baptist: “Onze veeteelt zal over honderd jaar circulair zijn en het landbouwareaal zal afnemen door hogere landbouwproductiviteit ten gunste van de natuur. De akkerbouw is in 2120 ook circulair en gericht op hoogwaardige producten. Nederlanders zullen in de toekomst veel minder vlees eten en smakelijke en gezonde voeding vervaardigen van kunstmatige eiwitten.”

Het is belangrijk dat Nederlanders in de toekomst alleen nog de beste grond gebruiken voor akkerbouw, zoals de vruchtbare zeeklei in Flevoland, Zeeland en Groningen, zegt Van Buuren. “Dat scheelt bemesting en water die voor de huidige teelt in andere delen van het land nodig is. Wel moeten we zien dat we daar de verzilting in de hand houden door zoete en zilte waterlopen te scheiden en door het inrichten van zoetwaterreservoirs.” Ook krijgt de cultuur van zeewier, kreeften en schelpdieren in de Noordzee meer vaste voet aan de grond. De onderzoekers stellen voor sokkels van windmolens als structuur te laten dienen voor oesters. Van Buuren: “Oude, ontmantelde windmolens kunnen ook als ankerpunten fungeren voor zeewierteelt.”

Als het gaat om de energievoorziening van de toekomst, willen de onderzoekers voor de kust windmolenparken, gecombineerd met eilanden vol zonnepanelen. “Opwekken van duurzame energie willen we combineren met waterstof en methanol als energiedragers”, aldus Baptist. 

Moeten we een klimaatramp afwachten voor we met deze plannen aan de slag gaan? Baptist: “Als je wilt dat Nederland er over honderd jaar zo uitziet, moet je nu al geleidelijk op onderdelen in deze richting werken. Deze kaart geeft beleidsmakers handvatten waarin de hoogwaterveiligheid, leefbaarheid, economie, voedselvoorziening, energieopwekking én biodiversiteit zijn geborgd. Het werken met de natuur en het benutten van de kracht van de natuur zijn onontbeerlijk om een duurzame, bestendige toekomst te verwezenlijken.”

Cover: toekomstbeeld van Nederland | Wageningen University and Research (WUR)