“Zonder de Crisis- en herstelwet was deze gebiedsontwikkeling nooit van de grond gekomen”

Voor de gemiddelde inwoner van het Drentse Meppel is het bedrijventerrein Noordpoort in 2014 een nietszeggend stuk stad, ingeklemd tussen het centrum en de provinciale weg. “Als je tien jaar geleden aan twintig inwoners vroeg om het gebied te omschrijven, kreeg je twintig verschillende antwoorden,” zegt Frits Dijkstra, procesmanager Gebiedsontwikkeling bij de gemeente. “Nietszeggende vooral.” En ook Dijkstra maakt met zijn beschrijving geen reclame. Hij omschrijft Noordpoort tien jaar geleden als een verouderd, zieltogend industrieterrein met veel verouderde bebouwing, problemen met de infrastructuur en bedrijven (waaronder een scheepswerf) die voor veel geluids- en milieuhinder zorgen.

Maar tegelijkertijd zag hij destijds al wel de kansen die in het gebied verscholen lagen. Want naast alle duidelijke gebreken maakt de combinatie van de ligging aan het water en de rand van het centrum én de veelzijdigheid het gebied uniek. Probleem is alleen dat het financiële klimaat op dat moment niet overeenkomt met het ambitieniveau van de gemeente. De financiële crisis is dan wel voorbij, maar de publieke portemonnee is leeg. Daarnaast veranderde de gemeente, net als nagenoeg alle andere gemeenten in Nederland, het grondbeleid tijdens de crisis van actief naar veel meer facilitair. En dus zijn de ambities en het wensniveau voor het gebied torenhoog, maar dreigt er van al die plannen weinig terecht te komen.

Lot uit de loterij

De invoering van de Crisis- en herstelwet (Chw) is voor Meppel het lot uit de loterij waar de hoofdprijs op is gevallen. Want de wens om Noordpoort aan te pakken, was er al heel lang. Alleen maakten de omstandigheden het financieel en wettelijk gezien onmogelijk om tot een gezonde gebiedsontwikkeling te komen. De in 2010 ingevoerde wet was oorspronkelijk bedoeld om (bouw) projecten te versnellen zodat bouwbedrijven ook tijdens de economische crisis nog voldoende werk hadden. De wet maakte het voor overheden mogelijk om alvast te experimenteren met de mogelijkheden van de Omgevingswet voordat die wet zou worden ingevoerd.

Gemeenten konden in gebieden als Noordpoort flexibeler plannen maken door te werken met het bestemmingsplan met verbrede reikwijdte. Zo kunnen onderwerpen als veiligheid, landschappelijke of stedenbouwkundige waarden en milieuaspecten direct en tegelijkertijd worden meegenomen – in plaats van volgordelijk. Deze manier van werken is vergelijkbaar met het integrale karakter van het omgevingsplan uit de Omgevingswet.

“Door de Chw mochten we tijdelijk afwijken van de milieunormen, zodat we alvast woningen konden gaan bouwen voordat de scheepswerf weg was,” zegt Joske Poelstra, projectleider Gebiedsontwikkeling en jurist Omgevingsrecht bij Rho Adviseurs. Poelstra was samen met haar collega Frits Dinkla (projectleider Gebiedsontwikkeling en Finance) vanaf het begin van het proces betrokken bij het in goede banen leiden van de gebiedsontwikkeling. “En de scheepswerf kreeg door toepassing van de wet een voorlopige bestemming van 7,5 jaar in plaats van de reguliere 5 jaar. Dat gaf ons nog meer de tijd om de gebiedsontwikkeling van de grond te krijgen.”

Haar collega Dinkla vult aan: “Wat ook nog meespeelde, was dat we dit bestemmingsplan maakten toen we met zijn allen net uit de economische crisis kwamen en je wettelijk nog niet onbeperkt woningen mocht toevoegen in Drenthe. Dat is nu niet meer voor te stellen, maar maakte het proces wel moeilijk. Je hebt in een gebiedsontwikkeling ook onderdelen nodig die geld opbrengen om kwaliteit te kunnen toevoegen, in de vorm van meer groen of het opknappen van de havenbekkens. De Crisis- en herstelwet maakte dit wel mogelijk.” Dijkstra zet het vanuit de gemeente nog stelliger neer. “Zonder de Crisis- en herstelwet was deze gebiedsontwikkeling nooit van de grond gekomen. We konden met de wet dingen die daarvoor nog niet konden en dat maakte dat we konden experimenteren. Niet uit luxe omdat we het leuk vonden om te experimenteren, maar we hadden het experiment ook echt nodig.”

Nieuwe mogelijkheden

Robin van Ulzen maakte de gebiedsontwikkeling tot nu toe van twee kanten mee. De eerste jaren als raadslid, sinds ruim drie jaar als wethouder met in zijn portefeuille zowel de ruimtelijke ordening als ook de Omgevingswet. Maar waar hij als raadslid met name de bezwaren van zo’n grootschalige gebiedsontwikkeling voor een gemeente als Meppel zag en die zorgen ook meekreeg vanuit de bevolking, benadrukt hij als bestuurder nu vooral het bijzondere karakter van de ontwikkeling.

“Wij zijn de eerste gemeente in Nederland die de mogelijkheden van de wet op deze manier heeft ingezet. De Meppelaars maakten zich in het begin wel zorgen, maar als politiek hebben we het verhaal op een goede manier kunnen vertellen en is het sentiment gedraaid. We hebben laten zien hoe bijzonder deze gebiedsontwikkeling is voor een gemeente als Meppel en hebben benadrukt dat we op deze manier ruimtelijke kwaliteit konden toevoegen die de stad nog niet heeft. Zo konden we door het hele proces draagvlak creëren.”

De positieve ervaringen hebben ervoor gezorgd dat Meppel een tweede fase van de gebiedsontwikkeling is ingegaan met het creëren van een nieuwe stadsentree en het toevoegen van honderden extra woningen in het gebied. Dinkla: “Het sentiment rond de Omgevingswet is best negatief. Het is moeilijk, complex en uitgebreid. Dat is ook gewoon waar. Maar ook waar is dat de Omgevingswet heel veel nieuwe mogelijkheden biedt en daardoor ook betere gebiedsontwikkelingen tot gevolg kan hebben. Je moet wel tijd investeren, maar dan kan je gebiedsontwikkelingen die nu op de plank blijven liggen omdat ze te lastig zijn, wel oppakken.”