Opinie De natuur van gebiedsontwikkeling is inherent chaotisch. Een besef dat nog geen gemeengoed is in de Nederlandse planningspraktijk. Als gevolg van een overkill aan planning en eenzijdig sturen op geld is veel schade toegebracht aan het zelf ordenend vermogen van de samenleving. Een gebrek aan menselijkheid, dat vraagt om een benadering van gebiedsontwikkeling waarin de relatie centraal staat. Illustratief voor deze benadering is de aanpak van de herontwikkeling van het kantoorgebied Amstel III. Het Glamourmanifest treedt op als verbinder van de diverse stakeholders die voorheen in isolatie opereerden. Op 2 juni jl. presenteerden Jan-Peter Mout van adviesbureau Sustainable Compass en Saskia Beer van Glamourmanifest in Pakhuis de Zwijger hun visie op de inherent chaotische natuur van gebiedsontwikkeling.
De ontwikkeling van de chaostheorie markeerde ruim vier decennia geleden een belangrijke verandering in ons denken over natuurlijke systemen. Tot ver in de twintigste eeuw heerste het geloof dat we ooit de natuur volledig zouden begrijpen en toekomstige ontwikkelingen zouden kunnen voorspellen. Deze veronderstelling bleek onjuist. Chaostheorie leert dat chaotisch, grillig en daardoor onvoorspelbaar gedrag nou eenmaal hoort bij de natuur, of we het leuk vinden of niet. Al zou de capaciteit van computers nog eens duizend maal worden vergroot, dan nog blijft een weersvoorspelling vanaf een dag of zes een hachelijke zaak. Tegelijkertijd maakte chaostheorie ook prachtige patronen van natuurlijke zelforganisatie zichtbaar. Orde ligt besloten in chaos. Verbinding en dynamiek bleken belangrijke factoren die de vitaliteit van natuurlijke systemen bepalen.
De inzichten uit de chaostheorie worden steeds vaker toegepast om de dynamiek van onze huidige netwerksamenleving te begrijpen. Vanuit het perspectief van de chaostheorie zijn sociale ontwikkelingen slecht voorspelbaar. Dit betekent dat bij het maken van plannen bescheidenheid over de maakbaarheid, flexibiliteit en improvisatievermogen van groot belang zijn. Zelf ordenende mechanismen en patronen spelen een sleutelrol. Aan dit zelforganiserend vermogen is lange tijd voorbij gegaan, met een ontzorgende overheid. Veel burgers hebben eenzijdige afhankelijkheidsrelaties met de overheid, hun werkgevers en professionele zorgverleners ontwikkeld ten koste van dicht verknoopte netwerken in het verleden met buren, familie en kennissen. De menselijkheid gaat in zo’n systeem verloren. Het gevolg is geïsoleerde en kwetsbare mensen en een kwetsbare, verkrampte samenleving.
De parallel met stadsontwikkeling is makkelijk te trekken. In de Amsterdamse binnenstad treffen we complexe, diverse, veelvormige netwerken aan die ervoor zorgen dat dit stadsdeel zich steeds opnieuw weer kan uitvinden. In monofunctionele kantoorgebieden zoals Amstel III bestaan tussen de stakeholders in het gebied nauwelijks functionele relaties. De in het gebied gevestigde bedrijven zijn geïsoleerde sociale eilandjes, die net zo goed elders in de regio hadden kunnen neerstrijken. Dit maakt het gebied kwetsbaar voor onverwachte ontwikkelingen. Voor de gebruikers is het gebied letterlijk “unheimisch”. Als ze op straat worden aangesproken, schikken ze. Hoe anders is dat in een stadsdeel waar wel interactie plaatsvindt?
‘Coöperatieve Gebiedsontwikkeling: manoeuvreren in de chaos - Afbeelding 1’
Saskia Beer voelde het gebrek aan menselijkheid in Amstel III heel goed aan. Haar oplossing was: het recht op glamour. Met dit statement en dankzij een grote inspanning om zoveel mogelijk stakeholders in het gebied te spreken, lukte het haar aandacht en commitment te krijgen voor de aanpak van gebiedsontwikkeling in Amstel III. De volgende stap was echter lastig. De middelen van Glamourmanifest waren beperkt, het veld van stakeholders omvangrijk en chaotisch en de economische uitdagingen waren zeer groot. Hoe zorg je ervoor dat je onder zulke omstandigheden het juiste doet, zodat je als kleine organisatie echt waarde toevoegt? Om een antwoord op deze vraag te vinden zijn Saskia en ik een samenwerking aangegaan.
Net als Saskia richt ik mij op de mens als uitgangspunt. Ik ga echter een stap verder en stel de relaties en de netwerken waar zij deel van uitmaken centraal als zelforganiserende eenheden in het chaotische systeem van Amstel III. Het uitgangspunt is simpel: een projectorganisatie met goede relaties doet zijn werk goed. Relaties zijn immers alleen goed als wederzijds voldoende waarde wordt toegevoegd.
Het proces dat we hebben doorlopen bestond uit drie stappen: allereerst het in kaart brengen van de stakeholdergroepen in het gebied. De groepen werden van elkaar onderscheiden op basis van het soort relatie dat zij met Glamourmanifest onderhielden. Zo waren de medewerkers van de gebruikers van de panden in andere groep ingedeeld dan de directie van de gebruikers. De tweede stap was het bepalen van het relatieve belang van de groepen. Tijd en geld zijn immers beperkt en belangen van de groepen lopen uiteen. Besloten werd het grootste belang toe te kennen aan de gebruikers. Zij gaan namelijk de dynamiek van het gebied bepalen. Tot slot worden de relaties met de stakeholdergroepen stuk voor stuk geanalyseerd. Op basis van deze analyse kon Glamourmanifest bepalen met welke activiteiten het maximaal waarde kon toevoegen. Relaties zijn wederzijds. Dit betekent dat Glamourmanifest ook mag vragen om een tegenprestatie. Hierbij gaat het niet alleen om geld.
Door deze manier van werken kon Glamourmanifest zich ontwikkelen tot een knooppunt in het web van relaties in Amstel III. Dit is precies de functie die node werd gemist. Uit de analyse van de wensen van de stakeholders kwam naast het genereren van publiciteit en de rol van aanjager ook de rol naar voren van Glamourmanifest als facilitator voor het ontwikkelen van een visie voor het gebied en als verbinder van de diverse stakeholders die voorheen in isolatie opereerden duidelijk naar voren. In de toekomst zal Glamourmanifest zich vooral op deze rol als facilitator van het platform richten. Dit is de eerste cruciale stap naar de opbouw van een chaotisch zelfregulerend, dynamisch netwerk in Amstel III.
Zie ook:
- Trekken en duwen om gebied in beweging te krijgen
- ‘Analisten voorspellen nog slechter dan het toeval’
- Interview Hans Boutellier
Cover: ‘2014.06.24_Coöperatieve gebiedsontwikkeling_660’
Door Jan-Peter Mout
Sustainable Compass
