Verslag U zult zich wellicht afvragen waarom er hier een verslag staat van een lezing over bonobo apen. Er zijn twee redenen waarom wij u dit niet willen onthouden. Allereerst is het leuk om bij andere vakgebieden te kijken en hiermee de horizon te verbreden. Maar daarnaast is het ook heel erg interessant voor ons, in een tijd waar menselijk gedrag steeds meer erkend wordt als een belangrijke factor in gebiedsontwikkeling, om te leren van de mensapen.
Lezing Frans de Waal 27 mei 2014: TU Delft Studium Generale
Frans de Waal is bioloog en hoogleraar psychologie aan Emory University in Atlanta. In het goed gevulde auditorium van de TU Delft vertelt hij over moraliteit en bonobo’s. Hij heeft veel onderzoek gedaan naar de rol van evolutie bij primaten in het ontstaan van moraliteit. Kortom: wordt moreel gedrag bepaald door religie, ratio en wetenschap, of zit het in onze bouwstenen ingebed?
De aanleiding voor Frans de Waal om zijn onderzoek op deze manier in te steken, is zijn waarneming dat het in evolutionair onderzoek altijd over macht, concurrentie en ‘survival of the fittest’ ging. Onze economische en sociale systemen zijn ook hierop gebaseerd volgens de Waal. Terwijl er ook ander gedrag zichtbaar is bij o.a. de bonobo’s, zoals samenwerking en verzoeningsgedrag. Dit was voor hem reden om het empathisch vermogen van primaten te gaan observeren, om zo meer te weten te komen over de sociale kenmerken van mensapen.
Hier zag hij onderscheid in de emotionele kant van empathie die gaat over herkenning van verdriet of pijn bij de ander en troostgedrag. Zo zagen we de ene aap de andere aap een knuffel geven als deze pijn heeft, zonder dat er een directe beloning tegenover staat. Ook zit er een cognitieve kant aan empathie, ook wel doelgerichte hulpverlening genoemd door de Waal. Hier zie je dat de bonobo’s de voorkeur geven aan pro-sociale keuzes en dat rechtvaardigheidsgevoel diep in de aard zit. Het belang van gelijkheid werd getoond door het bekende experiment waar aap 1 tevreden is met een stukje komkommer, maar op het moment dat aap 2 een druif krijgt, aap 1 zich verongelijkt voelt als deze weer een stukje komkommer krijgt. Daarnaast tonen onze primaten goed samen te kunnen werken om voedsel te vergaren in duo’s maar ook in grotere groepen.
Tijdens de lezing werd veel gelachen om het liefdevolle gedrag van bonobo’s dat getoond werd op de vele filmpjes, maar het was ook een hele leerzame lezing. Onze dagelijkse praktijk van gebiedsontwikkeling is een lange tijd gebaseerd op de wetten van macht en concurrentie. Maar hier werden we geconfronteerd met de beperkte duurzaamheid van dit principe. Het onderzoek van de Waal naar onze primaten laat ons zien dat empathische en sociale eigenschappen in onze aard zitten en dus niet alleen maar aangeleerd gedrag zijn. Het is dus natuurlijk om deze instincten meer ruimte te geven in het proces, en laten we dat dan ook gaan doen.
Zie ook:
- Frans de Waal bij De Wereld Draait Door
- Gevraagd: meer balans tussen ziel & zakelijkheid. Bulletin over vakmanschap, engagement en vertrouwen
- Verslag The Art of Making Cities inclusief video met nobelprijswinnares Elinor Ostrom
- Meer over Ostrom in de scriptie ‘Vermogen tot veranderen’ (2013) op pagina 21 en verder
Door Iris van Loon
YP-redacteur Gebiedsontwikkeling.nu | Projectcoördinator TU Delft, Onderwijs & Studentenzaken
