De gelukkige zelfbouwer

Op veel plekken is er animo voor zelfbouw. Op de jaarlijkse zelfbouwmarkt in Amsterdam stonden potentiële kopers onlangs dagen vooraf in de rij voor de kavel van hun dromen. Ook op andere plaatsen vinden kavels gretig aftrek. In Leusden en Zaanstad komt zelfbouw goed van de grond. Woerden was al lang voor de crisis van mening dat vrije kavels een goede toevoeging zijn op de woningmarkt; hier verkoopt men al ruim 10 jaar met succes kavels aan particulieren en collectieven. Almere heeft een bijzondere reputatie op dit gebied, maar ook een stad als Enschede heeft een rijke traditie waar het gaat om eigen huizen bouwen. Daar kunnen andere gemeenten veel van leren. Zitten we met zelfbouw op de goede weg? En is het proces wel optimaal ingericht voor de klant? Of wordt er nog te veel gedacht vanuit de aanbieder van de grond? Tijdens een inspirerende brainstorm van vertegenwoordigers van enkele voorbeeldgemeenten en twee adviesbureaus stelden wij vast dat er geen enkele reden is om tevreden achterover te leunen. Professionele partijen moeten méér doen om de zelfbouwer te faciliteren en daarmee de aantrekkelijkheid van zelfbouw te vergroten. Negen tips om de zelfbouwer gelukkiger te maken.

Praat met me

Het helpt als er interactie ontstaat tussen de zelfbouwers en de betrokken ambtenaren. Luister naar elkaar, zodat je het proces kunt optimaliseren. Interactie levert ook begrip op voor elkaars belangen en wensen. Een vast aanspreekpunt (met naam en telefoonnummer) die de zelfbouwer kan bellen voor raad en advies. Daarvan wordt hij gelukkig.

Inspireer me

Zorg voor inspirerende voorbeelden. Natuurlijk zijn er mensen die hun hand niet omdraaien voor het ontwerpen en bouwen van een eigen huis. Toch denkt het merendeel van de woningzoekenden daar anders over. Met goede hulp en een soepel proces, is het bouwen van een eigen huis ook voor hen weggelegd. Inspirerende voorbeelden – al dan niet gemaakt door architecten uit de regio – kunnen zelfbouwers in de dop over de streep trekken. Laat zien wat er allemaal kan, prikkel ze en daag ze uit.

Wees eerlijk tegen me

De timing van het proces is belangrijk. Belangrijke randvoorwaarden (zoals een onherroepelijk bestemmingplan) moeten vastliggen voordat de kavels te koop worden aangeboden. Dat wil overigens niet zeggen dat je als gemeente niet eerder met potentiële kopers in gesprek kunt gaan als er een reële inschatting is dat het bestemmingplan geen slepende procedure gaat worden. Denk na over je timing. Piek niet te vroeg. Mensen blijven maar een beperkte tijd geïnteresseerd.

Vraag me wat ik wil

Gemeenten moeten de vraag van de klant centraal stellen. Dat is gemakkelijk gezegd en wie wil dat nu niet? Hoe dan? Door niet vooraf gebieden op detailniveau te verkavelen bijvoorbeeld. Door te werken met globale bestemmingsplannen. En vooraf door kopers zelf hun plek, kavel of gebied te laten kiezen.

Bescherm me (vooral tegen mijn buurman)

Op bijna alle locaties zijn regels nodig om de zelfbouwers te beschermen. Om ervoor te zorgen dat de buurman niet uit de bocht vliegt met een vreselijk ontwerp. Zelfbouwers vinden enige regels fijn. Onze stelling is: leg alleen vast wat echt nodig is. Een dun kavelpaspoort zou het streven moeten zijn. Een terugliggende dakgoot van 40 centimeter. Een erker die in een hoek van 45-65 graden ten opzichte van de gevel mag staan. Zijn dit soort details essentieel voor het gewenste beeld? Zo niet, omschrijf ze dan ook niet. Leg vooral de beeldkwaliteit van het totale gebied vast en geef de individuele zelfbouwer binnen die beeldkwaliteit veel vrijheid. Het ligt aan de kwaliteit van de locatie, hoeveel je vast moet leggen in dat beeldkwaliteitplan. Een unieke locatie (binnenstedelijk of juist nabij bijzondere natuurgebieden) moet je beter beschermen. En als je toch kiest voor complete vrijheid (omdat het je USP is voor die locatie) doe dat dan het hele proces lang. Wissel niet gedurende de rit met de regels.

Vertel me wat het kost

Een gelukkige zelfbouwer weet waar hij aan toe is. Hij weet wat de grond kost per vierkante meter. Hij weet dat vanaf het begin. Kan ik het betalen? Dit is en blijft een van de belangrijkste vragen van huizenkopers. En ook van zelfbouwers. Zorg dat je dit als gemeente scherp hebt voordat je naar buiten gaat. Leer van Enschede, waar je als zelfbouwer subsidie krijgt voor een goede kostencalculatie van je woondroom.

Vertel me hoe het werkt

Een eigen huis bouwen, klinkt veel mensen ingewikkeld in de oren. Dat is het ook. En het is ook leuk, inspirerend en levert vaak een prachtig resultaat op. Als de zelfbouwer weet waar hij aan toe is, wordt hij gelukkiger. Zorg als gemeente voor een helder proces. Zet vooraf de stappen uit, communiceer de stappen goed en hou je eraan. Zelfbouwers intensief begeleiden levert gemeenten meer op dan het kost.

Zorg dat ik blijf streven naar een top-ontwerp

Zelfbouw is een complex proces. Dat maakt het voor een zelfbouwer aantrekkelijk om een kant en klare cataloguswoning te kiezen. Maar voor de buren, buurt en gemeente èn uiteindelijk de consument is dat niet de topkwaliteit die je graag wilt op een zelfbouwlocatie. Stimuleer de zelfbouwer daarom om een architect in te schakelen. Opnieuw is Enschede een lichtend voorbeeld: zij geven een aanmoedigingssubsidie voor het inschakelen van een architect. Wordt uiteindelijk iedereen gelukkiger van!

Geef me de mooiste plek

Als afsluiter: verkoop niet alleen de weggestopte kavels waar je niets anders mee kunt. Juist ook nu de markt weer aantrekt, vergeet de zelfbouwers niet. Geef ze de mooiste plekken en kijk wat het oplevert. De Amsterdamse grachtengordel – nu op de werelderfgoedlijst van Unecso – is ooit gebouwd door Amsterdamse zelfbouwers, die stuk voor stuk juweeltjes neerzetten.

Dit artikel is opgesteld na een discussiemiddag waaraan de volgende gemeenten hebben deelgenomen: gemeente Albrandswaard (Jelmer Blom), gemeente Enschede (Jacqueline Timmers, Kristel Zissler) gemeente Hendrik-Ido-Ambacht (Paul Driehuis, Anthon Lodewijks), gemeente Leusden (Mark ter Bals, Lidwine van Exter, Mariska Wolters), gemeente De Ronde Venen (Bert van Nieuwenhuijzen), gemeente Utrecht (Jessica Jansen), gemeente Woerden (Laura Neuteboom, Frank Frijlink), gemeente Zaanstad (Gert-Peter Vos). De discussie werd geïnitieerd en begeleid door De Wijde Blik (Theo Dohle, Suzanne Witteman) en PAS BV (Martijn Kooiman, Virginia Wolswijk).

Zie ook:

- Proces, kosten en tevredenheid bij zelfbouw in Almere