Stemmen met je vleugels

Atlas voor gemeenten, 15e editie

Steden zijn vanaf de jaren negentig opnieuw in opkomst. Maar wat is eigenlijk het belang van een groene omgeving voor de waardering van een stad? Van stadsparken en een groene binnenstad was het belang al bekend. Maar is een groene omgeving rondom de stad ook van belang voor de beoordeling van gemeenten? Daar zijn goede indicatoren voor nodig. Voorheen werd wel gezegd dat wanneer je niet in de buurt van de zee lag, je als gemeente weinig kans had om hoog te eindigen op de ranglijsten van deze atlas. De nabijheid van duinen en strand zou de score significant beïnvloeden. Maar ook de nabijheid van grote rivieren is van belang in de afweging (denk aan Nijmegen), evenals bos (Veluwe), meren en heide (Eindhoven) en zelfs een indicator voor heuvellandschap wordt in deze editie meegenomen. Al het overige groen bleek aanvankelijk lastig te duiden. Denk aan agrarisch gebied, het ene weiland is immers het andere niet. Uiteindelijk is de aanwezigheid, dichtheid en diversiteit van vogels gebruikt om op zoek te gaan naar het meest aantrekkelijke groen. Data over vogels zijn ingezet om het onderscheid in kwaliteit in groen zorgvuldiger te maken. ‘Stemmen met je vleugels’, noemt Gerard Marlet dat, een knipoog naar de uitdrukking ‘stemmen met je voeten’. Uit de Atlas van de Nederlandse broedvogels blijkt het roodborstje het groen in Hilversum het meest te waarderen, terwijl de zwartkop het groen in Heerlen prefereert. En als je de voorkeuren van alle vogels weegt tot een gemiddelde, staat Nijmegen bij vogels bovenaan. Deze meetmethode blijkt, als je de uitkomsten koppelt aan de voorkeuren van mensen, een goede indicatie voor de kwaliteit van binnenstedelijk groen.

Een ander verschil met eerdere edities van de Atlas voor gemeenten is dat ook de nabijheid van bijvoorbeeld een natuurgebied over de landsgrens nu is meegenomen in de ranglijsten. Waar voorheen een grensgemeente nadeel kon ondervinden, is dat nu opgeheven.

Het groen en water in de stad bepaalt voor ongeveer een kwart de waardering voor een woonlocatie en heeft daarmee een significante invloed op huizenprijzen. Het kan € 500,- per m² verschil uitmaken wanneer er weinig of veel groen en water in de omgeving aanwezig is. Toch is de aanwezigheid van water niet in alle gevallen waardeverhogend. Zo heeft overstromingsrisico een neerwaarts effect op de prijs van woningen.

Harry Garretsen (hoogleraar economie Rijksuniversiteit Groningen) heeft in samenwerking met Atlas voor gemeenten en de Erasmus Universiteit Rotterdam onderzoek gedaan naar de invloed van overstromingsrisico op de huizenprijs. Als mensen gevraagd wordt of ze zich veilig voelen achter zee- en rivierdijken, antwoordt 87 procent met ‘ja’. Als er een (bijna-)ramp gebeurt, zakt dat percentage maar een beetje. Maar hoe valt daar economische waarde aan toe te kennen? Wat voor invloed heeft dat op de huizenprijzen?
Om dat uit te zoeken zijn data over overstromingsrisico (periode 1999 – 2011) vergeleken met de huizenprijzen in dezelfde periode op het gedetailleerde niveau van het 6-positie-postcodegebied. Het gaat hier nadrukkelijk om ‘revealed’ en niet om ‘stated preferences’, met andere woorden niet wat mensen zeggen, maar wat ze doen (of beter gezegd betalen). Belangrijk is het om te beseffen dat het niet gaat om de ligging onder zeeniveau, maar om overstromingsrisico en onderscheid te maken tussen de kans op en ervaring met overstromingen. Bovendien is het toekennen van waarde niet hetzelfde als het juist inschatten van overstromingsrisico.
Meer dan een derde van de Nederlandse bevolking woont in gebied met overstromingsrisico. Dat aandeel is gestegen — veel nieuwbouw vindt plaats in risicogebied — maar vlakt nu weer wat af door de crisis. De volgende vraag is hoeveel het huis onderloopt als het misgaat. Ook dat is onderzocht en dan blijkt de overstromingsdiepte pas significant effect te hebben vanaf 50 centimeter. Daaronder is het effect op de prijs nauwelijks waarneembaar. Slotconclusie van het onderzoek is dat een derde van de bevolking woont in risicogebied voor overstroming en dat de prijzen van woningen daar gemiddeld 3.000 euro lager liggen. Dat lijkt geen groot bedrag, maar bij elkaar opgeteld betekent dat wel een welvaartsverlies van acht miljard euro. Dit roept onder meer de vraag op of dit te benoemen risico onderdeel zou moeten worden van onze verzekeringspakketten.

Wethouder Jan van der Meer, portefeuillehouder van onder meer groen en water in Nijmegen, herkent de populariteit van Nijmegen onder de vogelpopulatie. Hij noemt Nijmegen een compacte stad met een dikke groene ring, met monumentale parken in de stad en aantrekkelijk landschap rondom. De focus op groen in de stad is de laatste jaren verschoven naar een focus op het groene buitengebied. Op het verbinden van stad met ommeland en zelfs het investeren in het groen buiten de eigen gemeentegrenzen. Ook de rivier wordt daar nu onderdeel van. Met de dijkteruglegging ontstaat een stedelijk rivierenpark met een nieuw eiland in het hart van de gemeente.

Aan het einde van middag haalt samensteller Gerard Marlet nog enkele opvallende feiten uit de 15e Atlas voor gemeenten aan. De economische crisis heeft het een en ander veranderd. De grote agglomeraties ondervinden daar zowel voor- als nadelen van. Door flinke investeringen in de infrastructuur in de Randstad zijn aanvankelijke nadelen van slechtere bereikbaarheid verkleind. Ook investeringen in leefbaarheid en veiligheid betalen zich uit. Sommige nadelen zijn kleiner geworden. Door de crisis is er minder filedruk. Almere heeft daardoor minder last van files en is vijf plaatsen gestegen. Heerlen staat dankzij investeringen in de binnenstad nu op 45e plaats en is daarmee een paar plaatsen gestegen op de ranglijst.

Het eerste exemplaar wordt uitgereikt aan de burgemeester van Nijmegen Hubert Bruls, die grapt over de nieuwe betekenis van het begrip ‘vogelaarwijken’. Over grensgemeenten merkt hij op dat bomen nu weliswaar zijn meegenomen, maar banen over de grens nog niet zijn meegeteld. Zijn tip voor de volgende editie is om ook banen mee te nemen in het Duitse en Belgische achterland. Hoewel hij daarbij aantekent dat echt over de grens werken volgens hem nog maar beperkt voorkomt.

De 15e editie van de Atlas voor gemeenten, editie 2013, werd gepresenteerd in de aula van de Radboud Universiteit in Nijmegen op 23 mei 2013.

Zie ook:

- Atlas voor gemeenten
- Publicatie ‘De lage landen’ voor het onderzoek naar de relatie tussen overstromingsrisico en huizenprijzen.
- De rivier: bedreiging én kans
- Onderzoek 'Onderscheid in leefbaarheid'