Verslag Delta's over de hele wereld lijden aan een disbalans tussen natuur en stedelijke ontwikkeling. Sommige delta’s eroderen en zijn snel aan het verdwijnen. Als gevolg van een veranderend klimaat en gewijzigde inzichten zullen nieuwe interventies nodig zijn om duurzame relaties tussen steden en het waterlandschap vorm te geven. Naast veiligheid en een beter waterbeheer in stedelijke delta’s is er behoefte aan ecologisch ontwerp, sterkere ruimtelijke identiteiten en een nieuwe samenhang van steden met hun waterlandschap. Dit is een taak die niet kan worden opgelost binnen één discipline; architecten, stedenbouwers, landschapsarchitecten en civiel ingenieurs zullen moeten samenwerken op verschillende terreinen van deze complexe opgave. De afdeling Urbanism van de faculteit Bouwkunde organiseerde van 11 tot en met 13 juni ) lezingen en debat rondom dit thema.
Delft Delta Design Days: learning by making
“Het is de verantwoordelijkheid van de professional om het langetermijnperspectief te schetsen”, zegt hoogleraar Peter Bosselman (University of California, Berkeley), “en lessen uit het verleden te overdenken. Om het belang en de essentie van een adaptief en veerkrachtig systeem te onderstrepen.” Bas Jonkman, hoogleraar Waterbouw TU Delft, gaf aan dat het van belang is om tegelijk niet het risico van extreme stormvloeden uit het oog te verliezen. De meeste Building-with-Nature projecten zijn weliswaar nuttig om erosie van het deltalandschap tegen te gaan en het ecosysteem te herstellen, maar vooralsnog bieden zij tijdens extreme weersomstandigheden niet voldoende bescherming tegen het risico van overstroming. Voorlopig zullen we in sterk verstedelijkte deltalandschappen zoals Nederland moeten blijven werken met een combinatie van ‘zacht waar het kan, hard waar het moet’. Het bouwen van dijken en dammen heeft de waterveiligheid beheersbaar gemaakt en ruimte geboden aan stedelijke en economische ontwikkelingen in de kustgebieden en delta’s. Afdamming en stormvloedkeringen hebben daarentegen wereldwijd ecologisch gezien problemen opgeleverd. Recent leeft wereldwijd de overtuiging dat delta’s complexe systemen zijn die voortdurend veranderen en zichzelf aanpassen aan veranderende omstandigheden.
Drie dagen denken over delta’s in transitie:
11 juni: De delta-paradox, stedenbouw in deltalandschappen
Prof. Frits Palmboom opende de Delft Delta Design Days met zijn inaugurele rede De delta paradox; stedenbouw in deltalandschappen. Als hoogleraar bij de Van Eesterenleerstoel aan de faculteit Bouwkunde onderzoekt hij de stedenbouw in relatie tot de fysieke condities van het Nederlandse deltalandschap. Met als studiegebied het IJsselmeer. In een druk bezochte Aula gaf hij een inspirerende rede over het poëtische van de overgang tussen land en water, hoe professionals al doende leren en het belang van goed kijken en tekenen om de complexiteit van het systeem te doorgronden en te begrijpen. Het is een pleidooi voor het benaderen van het landschap van de delta als een vervloeiend landschap. Deze vloeiende gradiënt, van klein naar groot en van zoet naar zout, bepaalt zowel de ruimtelijke identiteit van ons landschap als de ecologische waarde. Dit landschap is aan voortdurende verandering onderhevig en zal zich continu aanpassen aan veranderingen. Met de voorspelde klimaatverandering is dit actueler dan ooit.
12 juni: Rebuild-by-Design
‘Delta’s in transitie - Afbeelding 1’
Rebuilding New York and New Jersey after hurricane Sandy
De tweede dag stond in het teken van de Rebuild-by-Design competitie met als thema .
Drie winnende teams van de door de US Department of Housing and Urban Development en de Presidential Hurricane Sandy Rebuilding Task Force uitgeschreven prijsvraag en zes studenten van de afstudeerstudio Delta Interventions presenteerden hun plan en gingen in debat. Sabien Thomaes van Palmbout Urban Landscapes presenteerde het plan ‘Living with the bay’ dat het Interboro-team maakte voor de zuidkust van Long Island, Nassau County. Tijdens Sandy is dit gebied, dat direct aan de open zee ligt, zwaar getroffen door de stormvloed. Het integrale, regionale plan geeft een antwoord op de verschillende watergerelateerde problematieken waar Nassau County mee te maken heeft. Tegelijk biedt het plan mogelijkheden voor een economische, ruimtelijke en ecologische ontwikkeling van de baai. In het concept van de ‘buffered bay’ wordt het proces van sedimentatie gericht geactiveerd (vergelijkbaar met de zandmotor voor de Nederlandse kust), worden zoute moerasgebieden hersteld om het waterniveau in de baai te verlagen en worden maatregelen genomen om het water van het land geleidelijk af te voeren.
protect-connect-grow
De inzending New Meadowlands van het team MIT CAU - ZUS - De Urbanisten werd toegelicht door Eduardo Marin Salinas van De Urbanisten. In plaats van de in de VS gebruikelijke strategie van herbouwen en beschermen doet het team voorstellen voor een strategie van waarmee het systeem zich in de toekomst meer aan kan passen aan veranderende omstandigheden. Centraal staat het herstel van de moerasgebieden die het gebied moeten gaan beschermen tegen stormvloeden, overtollig regenwater zullen opvangen en daarmee regenwaterafvoer vanuit de omliggende gebieden zullen ondersteunen. Een brede parkband rondom verbindt het natuurgebied met transportmogelijkheden, ecologische en ruimtelijke ontwikkelingen in het omringende stedelijke gebied van New Jersey.
buffert
Nanco Dolman van Royal HaskoningDHV introduceerde de strategie die het team OMA ontwikkelde voor Hoboken. Vertrekpunt is een integrale visie op de brede wateropgave van de stad. Een serie van ruimtelijke ingrepen, variërend van harde infrastructuur tot zachte landschappelijke inrichtingsvoorstellen, beschermt de stad tegen zeespiegelstijging en stormvloeden, vertraagt de afvoer en overtollig regenwater. De voorstellen bieden de stad nieuwe mogelijkheden om te leven met het water en de kwaliteiten van de ligging aan de rivier te benutten. Zo vormt bijvoorbeeld een verhoogde dijk aan de Hudson een nieuw park aan de rivier en wordt een verhoogde metrolijn benut voor de tijdelijke opvang van regenwater.
Generiek of locatiespecifiek?
In de plannen, van zowel professionele teams als afstudeerplannen van de studenten, kwam naar voren dat het essentieel is een visie te ontwikkelen op het niveau van de gehele kust, de verschillende watersystemen daarbinnen en de onderlinge afhankelijkheden daartussen. Alleen op die manier is een adaptief plan te maken. Oplossingen voor verschillende kusttypen kunnen daarbij generiek zijn. Het voorstel van het Interboro-team illustreerde daarentegen het belang van de lokale processen en de betrokkenheid van diverse stakeholders. In hun plan ‘Living with the bay’ zijn na een intensief participatieproces tweehonderd reeds lopende initiatieven op lager schaalniveau geïntegreerd in het meer generieke plan voor de kust als geheel. Vier projecten zijn aangewezen om het veerkrachtig en adaptief maken van de zuidkust in gang te zetten.
learn-by-making
Build with nature
Opvallend in de voorstellen is het gebruik van natuurlijke processen als waterveiligheidsmaatregelen, zoals het activeren van sedimentatie en moerasvorming om waterniveaus voor de kust te verlagen en de kracht van stormvloeden te verminderen.
Het effect van de ontwerpingrepen is weliswaar te modelleren, maar het eindresultaat is niet te voorspellen. Het is een proces van , waarbij het belangrijk is de veranderingen te monitoren en waar nodig bij te sturen.
boardwalk
Interdisciplinaire samenwerking, de rol van ontwerp
Het belang van ontwerpen werd in het debat onderkend. De ontwerpende discipline adresseert het poëtische naast het rationele en maakt ruimtelijke mogelijkheden en kansen inzichtelijk. Bij het ontwikkelen van de plannen voor Hoboken bijvoorbeeld waren de renderings van OMA, waarin duidelijk werd dat een waterbeschermingsmaatregel meer kon zijn dan een dam en voor Hoboken een nieuw waterfront oplevert met een park, en recreatieve voorzieningen, doorslaggevend in het participatieproces. Ontwerp geeft letterlijk inzicht in wensen en eisen van de verschillende stakeholders en de eigenheden van de plek.
13 juni: Understanding and designing deltas in transition
De laatste dag in de Delta Design Days was gewijd aan het onderzoek naar acht verschillende delta’s in de wereld ‘Urbanized delta’s in transition’, onder leiding van Han Meyer en Steffen Nijhuis. Internationale gasten lichtten de specifieke problematiek toe in zes van de onderzochte delta’s. De resultaten van het onderzoek zijn momenteel te zien op de IABR ‘Urban by Nature’ en in het boek ‘Urbanized delta’s in transition’.
global data sets
Ontwerpen aan delta’s vereist een goed inzicht in de dynamiek van deze, vaak verstedelijkte, gebieden. GIS en goede zijn hierbij onmisbaar, stelt Steffen Nijhuis (TU Delft). Door verschillende data met elkaar te vergelijken, aan elkaar te relateren en in verschillende kaartbeelden bij elkaar te brengen kan inzicht verkregen worden in de complexiteit van de delta’s. Op basis hiervan kunnen voorstellen gedaan worden voor de toekomstige ontwikkeling ervan.
New Perspectives for Galveston Bay, USA
Herbouw en herstel
Ondersteunend hierbij is studie van de historisch geografische ontwikkeling van een delta. Richard Campanella (Tulane University, New Orleans) illustreerde deze stelling met een dynamische presentatie over New Orleans in de Mississippi-delta. De stad heeft zich na Katrina beschermd met de herbouw van de dijken en waterkeringen en het afdammen van de baai. Lessen uit het verleden leren echter: is dit houdbaar? En terecht wordt nu onderzocht wat herstel van moerasgebieden kan bijdragen aan het vergroten van de adaptiviteit en veiligheid. Tom Colbert van de University of Houston schetste . Hij presenteerde de verschillende modellen die worden ontwikkeld voor een meervoudige oplossing van de waterveiligheidsopgave. Waarbij een balans wordt gezocht tussen stedelijke en economische ontwikkeling, ecologie en waterveiligheid.
Nieuwe perspectieven voor de Paraná-delta (Argentinië), de Mekong-delta (Vietnam) en het estuarium van de Tagus (Portugal), respectievelijk gepresenteerd door Diego Sepulveda Carmona (TU Delft)/Wolbert van Dijk, Bruno De Meulder (KU Leuven) en Joao Pedro Costa, (University of Lisbon) leerde dat hoewel er veel gemeenschappelijke thema’s te onderkennen zijn, de problematiek in de verschillende typen van delta’s uiteenlopend is. Belangrijk is om kennis hierover blijvend uit te wisselen.
Het antwoord dat mensen geven op het natuurlijke systeem van de delta is bepalend voor de ecologische, economische en sociaal-maatschappelijke ontwikkeling van de delta en de ruimtelijke weerslag ervan.
Mensen wonen graag in deze onveilige gebieden
Bovenal waren de Delft Delta Design Days een viering van de schoonheid en aantrekkelijkheid van delta’s. Zoals Frits Palmboom in zijn inaugurele rede al aangaf: “Het nodigt uit er te blijven hangen en met de rug in het zand de tijd in nutteloosheid voorbij te laten gaan of om juist de neus in de wind te gooien, elementen te trotseren en je uit je schoenen te laten waaien. Het water van de delta met zijn vaak heftige en onvoorspelbare dynamiek, zijn dreiging en zijn aantrekkingskracht vertegenwoordigt het ‘Sublieme’ in het verder zo geordende alledaagse Hollandse landschap.” Het zijn de natuurlijke condities die delta’s over de wereld zo waardevol en attractief maken, en tegelijk zo bedreigend. Dit geeft ook te denken voor de langere termijn-aanpak in het IJsselmeer. Compartimentering heeft ons veiligheid en connectiviteit gebracht. Maar tegelijk heeft zich ook een ecologische ramp voltrokken waarvan het systeem zich nog steeds aan het herstellen is. Het terugbrengen van meer dynamiek in het IJsselmeer is één van de thema’s die de van Eesterenleerstoel zal adresseren in kennisconferenties en ontwerpend onderzoek de komende periode.
Foto cover door Yuting Tai
Lees verder:
Cover: ‘2014.06.23_Delta’s in transitie_660px’
Door Saline Verhoeven
Landschapsarchitect S-coop | Onderzoeker TU Delft
