Nieuws De stedelijke vernieuwing is in transitie. Grootschalige projecten uitgevoerd door professionele partijen als projectontwikkelaars of woningcorporaties maken plaats voor kleinschalige projecten die steeds vaker worden geïnitieerd, en soms ook uitgevoerd, door kleine los-vaste verbanden van bewoners en andere initiatiefnemers. Zelforganisatie en bottom-up ontwikkeling zien we steeds vaker terug in de stedelijke vernieuwing. Maar wat werkt nu eigenlijk wel en wat werkt niet binnen die veranderende context, binnen die nieuwe ‘ecologie’ van de stedelijke vernieuwing?
Om daar beter zicht op te krijgen heeft het ministerie van Binnenlandse Zaken het onderzoeks- en inspiratiebudget Ecologie van de Stedelijke Vernieuwing in het leven geroepen. Platform31 treedt op als beheerder van dit budget. Creatieve onderzoeksvoorstellen of experimentele aanpakken worden met maximaal € 10.000 ondersteund om zo ons collectieve inzicht in die nieuwe ecologie van de stedelijke vernieuwing te vergroten.
Eén van de projecten die tijdens de eerste beoordelingsronde is gehonoreerd, betreft een onderzoek naar vier woon-zelforganisatiegroepen in Utrecht uitgevoerd door Sterre & Stad. De fases welke zelforganisatiegroepen doorlopen kenmerken zich door andere uitdagingen, waarvan het onderzoek zich richt op de meest uitdagende fase: de fase waarin een idee vanuit een groep een concreet initiatief vormt. Dit blog belicht een project die haar bestaansrecht bewezen heeft en schijnt reflecterend een opvallend licht op zelforganisatie.
Het Groene Dak
Het allereerste ecologische woonproject in Utrecht heet ‘Het Groene Dak’ en midden in de gemeenschappelijke tuin staat een groot projecthuis met een grasdak. Het Groene Dak is een zelforganisatieproject uit 1989. De vereniging heeft zich vier jaar lang actief ingezet om betaalbare, ecologische woningen te realiseren. In de loop van de jaren is de vereniging van tien naar honderd leden gegroeid waarvan vijf à tien mensen over de jaren heen duizenden uren hebben geïnvesteerd. En dit naast een fulltime baan, geheel vrijwillig en zonder enige zekerheid vooraf op het slagen van het project.
‘Duizenden uren werken voor zelforganisatie - Afbeelding 1’
Van ambtenaar naar ambtenaar
Deze mensen hebben tot hun frustratie ambtenaren en medewerkers van de ontwikkelaar en corporatie zien komen en gaan. Zij hebben tweewekelijks vergaderd en vele avonden en weekenden aan hun droom gewerkt. En het is ze gelukt. Door een goede lobby in de politiek en een happige gemeente die in 1993 een lap grond aanwees kon de bouw beginnen. Nu, 21 jaar later bestaat het project nog steeds, met opvallend genoeg de helft van de mensen die er al vanaf het eerste moment wonen. Dat is een extreem lage verloop voor een nieuwbouwwijk.
Nog steeds zetten deze mensen zich wekelijks in voor het project. De vereniging heeft haar pijlen minder gericht op het ecologische wonen – de woningen staan er immers al – en meer gericht op de sociale aspecten. Zo is er een gemeenschappelijke binnentuin, het projecthuis en daarnaast zijn er de zorggroep, buurtgroep, beheergroep en de krantgroep. En niet te vergeten: de vrijdagmiddagborrel in het projecthuis.
Zekerheid van slagen onbekend
Wat opvalt aan Het Groene Dak is dat de zekerheid van slagen niet van toepassing is op de inzet voor het zelforganisatieproject. Mensen hebben voor een gezamenlijke droom of wens veel passie, tijd en energie. De slagingskans van een project hoeft niet groot te zijn om duizenden uren te investeren. Wel moet iedereen in de groep actief worden om een gezamenlijk doel na te streven. Al is het maar voor spek en bonen.
Financiële ondersteuning niet vanzelfsprekend noodzakelijk
Ook financiële ondersteuning blijkt niet zo vanzelfsprekend noodzakelijk. Het is het meest zinvol en passend als hier een duidelijk doel voor dient, maar niet om de groep te verbinden of te activeren. Zo is er wel veel subsidie naar het project getrokken, voor de bouw van de woningen, het advies van de architect en het experimenteren met bijvoorbeeld compost wc’s zonder aansluiting op het riool. Maar niemand in het project heeft ‘betaald’ gekregen voor zijn of haar inzet. Sterker nog, de groep betaalt contributiegelden aan het project.
Van idee naar initiatief naar uitvoering naar beheer
Een viertal zelforganisatieprojecten in Utrecht worden belicht en vergeleken in het onderzoek van Sterre & Stad, ondersteund door het onderzoeks- en inspiratiebudget van Platform31. Met het doel om grip te krijgen op het nagenoeg onvatbare proces van zelforganisatie wordt belicht hoe groepen mensen met een idee tot het daadwerkelijke initiatief en de uitvoer hiervan komen.
In het onderzoek wordt getracht te achterhalen onder welke omstandigheden zelforganisatie kan ontstaan en hoe zelforganisatie het beste kan uitgroeien tot een tastbare vorm in de stedelijke ontwikkeling. In het onderzoek staan de projecten Buurland, Eiland8, de Kersentuin en Het Groene Dak centraal.
De resultaten van het onderzoek worden eind oktober verwacht te worden gepubliceerd op de website van Platform31 en Sterre & Stad. Het onderzoek is mogelijk gemaakt door het onderzoeks- en inspiratiebudget Ecologie van de Stedelijke Vernieuwing van Platform31 en door subsidie vanuit Kanaleneiland leert, Programma Krachtwijken van de gemeente Utrecht.
Zie ook:
- Onderzoek 'Mentaal eigenaarschap bij woonconsumenten'
- Onderzoek 'Vraaggestuurd bouwen: kansrijke samenwerking in een vraaggestuurde woningmarkt'
- Onderzoek 'Proces, kosten en tevredenheid bij zelfbouw in Almere'
Cover: ‘Duizenden uren werken voor zelforganisatie - Afbeelding 1’
