Fit by default?

klik voor groot

Kunnen we de omgeving inzetten om de gezonde keuze makkelijk, default te maken? Deze vraag stond centraal in de eerste lezing van de serie Healthy Urban Living. Bovenstaand voorbeeld laat echter zien dat het niet zo eenvoudig is. Gezond gedrag wordt beïnvloed door een complex systeem aan determinanten. Welke plek heeft de omgeving in dit systeem? Kunnen we de leefomgeving transformeren van een obesogene (obesitas bevorderende) naar een obesopreventieve (obesitas voorkomende)?

Epidemioloog Hans Brug neemt graag de trap en fietst dagelijks uit Haarlem naar zijn werk in Amsterdam, zo’n 25 kilometer enkele reis. Lang niet iedereen is zo fanatiek. Als de omgeving invloed heeft op (gezond) gedrag, betekent dit dan dat de juiste omgeving minder gemotiveerden ertoe kan zetten toch in beweging te komen?

Waarom we niet doen wat we wel willen doen

De fysieke omgeving kan zeker bijdragen aan gezond gedrag, maar het gaat om een interplay tussen verschillende factoren. Weten dat iets goed is, is niet hetzelfde als dat ook willen; Dit zien we bijvoorbeeld in het verkeer. We kunnen mensen wel vertellen dat het gevaarlijk is om te hard te rijden of door het rode licht, maar zorgt deze kennis er ook voor dat iemand minder hard wil rijden? Iets willen doen zorgt er vervolgens nog niet voor dat we dat ook werkelijk doen. Bijvoorbeeld omdat anderen het ook niet doen of omdat het alternatief op korte termijn aantrekkelijker is. Life is Short. Eat Dessert First!

Brug neemt ons mee in de determinanten van gedrag: factoren die eraan bijdragen waarom mensen zich gedragen zoals ze doen. Een eerste belangrijke determinant voor ons gedrag is genetische aanleg. Zo hebben baby’s een aangeboren voorkeur voor zoet en een afkeer voor bitter. En van nature eten we graag vet en kost het discipline om te sporten.

Belangrijk is ook de rol van de sociale omgeving. Brug vertelt over Amsterdam Zuid Oost waar relatief veel Turken, Marokkanen en Antillianen wonen. Zij blijken over het algemeen weinig gemotiveerd om te fietsen – hoe mooi het fietspad wellicht ook is. Wandelen daarentegen past wel goed in hun cultuur. Om mensen te motiveren gezond te eten of te bewegen moet een steuntje in de rug dus cultuursensitief zijn.

Of een fysieke omgeving obesopreventief is, hangt voornamelijk af van de beschik-, zicht- en bereikbaarheid van gezonde keuzes. Hoe prominent is een trappenhuis aanwezig, ten opzichte van de lift of roltrap? Maar ook in keuzes voor voeding kan de fysieke omgeving een rol spelen. Albert Heijn gaat experimenteren met het uit het zicht verkopen van tabak. Gaat dat betere keuzes makkelijker maken?

Design for change

Terry Huang, neemt het publiek mee in de vertaling van kennis naar beleid. Net als Hans Brug is hij van mening dat de fysieke omgeving een belangrijke rol speelt in (on)gezond gedrag, maar niet als losse factor dient te worden beschouwd.

Gezondheidsbevordering lijkt een wel erg uitdagende opgave als we daarbij het hele systeem moeten aanpakken. Huang ziet dit niet als beperking, maar juist als kans voor nieuwe innovaties. Hij onderscheidt daarbij verschillende levels. Ten eerste is een paradigmashift nodig, naar een collectieve mentaliteit dat het belangrijk is om goed (gezond, duurzaam) te leven. Daarna moeten individuen eigen doelen stellen. Vervolgens moeten zij een structuur vinden waarin ze aan de doelen kunnen werken en die hen feedback geeft op losse elementen in hun gedrag. Een mooi theoretisch kader, maar hoe ziet dat er dan uit? De spreker noemt enkele voorbeelden op micro- en macroniveau.

Bijvoorbeeld razend populaire smartphone app’s om gezondheid te bevorderen. Volgens Huang mooie voorbeelden van hoe gebruikers feedback krijgen op hun gedrag. Of de Buckingham Elementary school. Deze basisschool is volledig ontworpen met als doel gezondheid te bevorderen. Kleuren, geuren, inrichting van de kantine en flexibele en dynamische ruimtes ondersteunen de leerlingen om gezonde keuzes te maken .

Van gebouw naar gebruik

Het bouwen van een gezonde omgeving garandeert nog niet het gebruik ervan. Of de beoogde doelgroep zich uiteindelijk echt gezond gaat gedragen, is afhankelijk van het samenspel tussen motivatie, bekwaamheid en geboden kansen – bijvoorbeeld die in het ruimtelijk domein.

Degenen die eigenlijk wel willen, kunnen dus goed over de streep worden getrokken met een steuntje in de rug in de vorm van een ruimtelijke interventie. Maar hoe maken we de fysieke omgeving ook ondersteunend voor degenen waarbij de motivatie nog ontbreekt? Door deze persoon in zijn bredere context te zien. Vooral de sociale omgeving speelt een belangrijke rol. Dat vraagt erom om in te spelen op culturele waarden of om trendsetters, belangrijke sleutelpersonen in een sociale groep, op te sporen, te motiveren en de rest van de groep mee te nemen. Alleen dan worden gezonde(re) keuzes default!

Prof. Terry Huang is hoogleraar Public Health aan City University of New York, Prof. dr. Hans Brug is hoogleraar epidemiologie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam.

De lezing ‘Fit in the City’ werd georganiseerd door onderzoeksprogramma Healthy Urban Living , Studium Generale Universiteit Utrecht en Rabobank Utrecht.

Zie ook:

• Mapping obesity with Facebook
• Stimuleren van een gezond levensstijl in de stad
• Positive design day
• Gezonde steden gaan niet over goji-bessen