Verslag Afgelopen zaterdag 26 januari presenteerde Jan Rotmans zijn boek “In het oog van de orkaan, Nederland in transitie” in de kelder van Selexyz (te Rotterdam). Jan Rotmans is hoogleraar transitiekunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij is oprichter van ICIS (International Centre for Integrative Studies), onderzoeksinstituut DRIFT en stichting Urgenda.
Belangrijkste punten:
- door een aanhoudende financiële, klimatologische en ecologische crisis zal onze samenleving rond 2020 volledig in transitie zijn.
- voor deze transitie zijn andere organisatiestructuren nodig en technische innovaties die het energie- en voedselvraagstuk oplossen.
‘In het oog van de orkaan - Afbeelding 1’
In het oog van de orkaan kun je een paar seconden staan voordat je omver geblazen wordt. Met dit beeld typeert Jan Rotmans het kantelmoment waar we staan, en dat het ergste nog moet komen. De laatste kantelperiode dateert van eind 19e eeuw, toen zijn de huidige sociale en economische systemen ontwikkeld. En die systemen voldoen niet meer. Het financiële systeem is in onbalans doordat we lening op lening op lening afsluiten. Het ecologische systeem is er nog veel erger aan toe, we ontnemen meer uit onze omgeving dan dat we er aan teruggeven. Een crisis die nog relatief onbekend is, is dat China een monopolie heeft op de 17 kritische aardmetalen die in onze spullen zitten. China heeft hiervan 97% in bezit en Nederlandse bedrijven komen nu al in de knel omdat de prijzen stijgen. En na 2020 verwacht Rotmans dat de tekorten aan grondstoffen, en ook problemen met klimaat en energie, gaan toenemen. Toch zijn er oplossingen, als je buiten het bestaande systeem kijkt. Hergebruik en biobased grondstoffen vormen goede alternatieven. Maar om deze stap te nemen is een crisis nodig. Alleen dan zullen mensen zich bewust worden van de verspillende oude economie en op zoek gaan naar circulaire systemen en duurzame producten.
Er is een nieuw fundament nodig waarin de mens centraal staat. Er zijn meerdere indicaties dat ook de samenleving op een kantelpunt staat. Dit zijn onder andere een collectief unheimisch gevoel, nieuwe macht van onderop en gebrek aan richting en leiderschap. De organisatiestructuren veranderen van verticaal, centraal en top down naar meer horizontaal, decentraal en bottom up. In de nieuwe systemen is een andere manier van organiseren en sturen nodig die beter aansluit bij de huidige tijdsgeest. Volgens Rotmans moet de verbinding hersteld worden tussen de systemen (zoals de zorg, bouw, energie en voedsel) en de mensen. Deze verbinding ziet hij terugkomen in projecten als Blijstroom en Uit je eigen stad. Dit zijn bewoners en andere betrokkenen die op kleine schaal een systeem hebben opgezet om respectievelijk energie te produceren en voedsel te oogsten. Deze samenwerkingsvormen zijn een goed voorbeeld van een meer samenredzame samenleving en zouden structureel toegepast kunnen worden.
De rol van de overheid zal ook veranderen. Ze zal zich meer moeten richten op het faciliteren van coalitievorming, het verhelpen van barrières, helpen met financiële instrumenten en vooral; niet in de weg lopen. Uit eigen ervaring weet Rotmans dat de overheid zich soms het best even op afstand kan houden om ontwikkelingen de ruimte te geven.
Nederland moet aansluiting zoeken bij de groeiende groene economie.
Een ander deel van de ‘oplossing’ of richting die Rotmans ons presenteert is de groene economie. Deze economie groeit hard en zal in 2020 5-10% van de totale werkgelegenheid in Europa vormen. En Nederland scoort laag op de lijstjes, Duitsland doet het goed en China is koploper. Als het aan Jan Rotmans ligt maakt Nederland een inhaalslag. Hij presenteert beelden waarin de petrochemiehaven van Rotterdam transformeert in een groene biomassahaven. Overal in de stad komen groene daken en gevels die energie leveren, reclame maken en biomassa produceren. Tot slot vechten we niet langer tegen het water maar gaan we over op drijvende gebouwen. Op deze manier kan Nederland een leidende rol pakken in de groene economie. Het nut van deze nieuwe economie is evident voor werkgelegenheid en economische groei. De vraag is of deze economie de eigenschappen van een duurzame samenleving, zoals lokaal, cyclisch en stabiliteit ipv groei, kan integreren.
‘In het oog van de orkaan - Afbeelding 2’
Sociaal-technische vernieuwingen.
Aan het eind van de presentatie roemt Rotmans de aanwezige ontwikkelaar van een draaibaar gevelsysteem dat uit driehoekige elementen bestaat met aan een kant zonnepanelen, een kant reclame en een kant begroeiing. Beelden van de Kuip, gehuld in dit nieuwe gevelsysteem, ondersteunen zijn duurzame toekomstvisie. De vraag is wat het doel is van dit soort technische innovaties. Er zijn al zonnepanelen, groene daken kennen we en alleen reclame wordt op grote schaal toegepast. Is technische innovatie een voorwaarde voor een bewuster, duurzamer, leven? Of is er sociale innovatie nodig en moeten we weer leren samenwerken en bewuster omgaan met onze leefomgeving? Volgens Rotmans moet het gaan om sociaal-technische vernieuwingen. Hij zegt hierover; “Het zit niet alleen in de techniek maar het helpt wel om het wat slimmer te organiseren.”
Zie ook:
Cover: ‘In het oog van de orkaan - Afbeelding 1’
Door Judith van Hees
YP-redacteur Gebiedsontwikkeling.nu | Eigenaar Natural Urban
