Jaar van Ruimte: Manifest 2040 door de wasstraat

Doel van de avond is om te komen tot aanvulling en aanscherping van het concept Manifest 2040. Daartoe houden vijf groepen een pitch over een onderwerp uit het Manifest waaraan ze in de middagsessie hebben gewerkt. Na elke pitch plaatst het panel – Jeanet van Amerongen(SADC), Jan Willem Wesselink (Elba-Rec) Heleen Alberdingk Thijm (Vereniging Kunsten ’92), Juul Osinga (Netwerk Jong Leefomgeving), Harry Boeschoten (Staatsbosbeheer) - kritische kanttekeningen. Het publiek discussieert aan ronde tafels. Elk pitchblok sluit af met een stemronde: de deelnemers stemmen voor of tegen opname van de wijziging in het Manifest. Een geslaagde opzet, die –mede dankzij het gemengde publiek en het interessante panel- levendige en boeiende discussies, kanttekeningen en wijzigingsvoorstellen opleverden.

De pitches

de eerste pitch ‘Transformeer de energievoorziening’

Sjors de Vries de Vries betoogt in dat de transformatie naar duurzame energie niet kan zonder sterke overheid. Hij pleit voor een Klimaatwet en een ‘Energieprogramma’ naar model van het Deltaprogramma. Doel: stabiele omgeving creëren voor investeringen. Het panel plaatste verschillende kritische kanttekeningen zoals het sectorale karakter ervan, waarom niet circulair denken, dan kun je meer kansen pakken. Daarnaast is het nogal ambitieus, en wat is precies de dreiging? De rol van het bedrijfsleven vraagt uitwerking, zij moet de transitie dragen. De Vries antwoordt dat je juist niet moet verknopen als je echt iets wil bereiken. Het Energieprogramma kan als vliegwiel dienen voor andere ontwikkelingen. Het overgrote deel van het publiek stemt ‘groen’, voor de voorgestelde wijziging.

tweede pitch is van Egbert Broerse: ‘Integreer technologie en ruimte’

De . Hoe zorg je dat de overheid anticipeert op innovaties waarbij maatschappelijke behoeften als uitgangspunt dienen? Broerse pleit voor een Ministerie van Technologie en Informatie en een open source platform met door de overheid geselecteerde en aangekochte succesvolle technologie. Doel: solidariteit en democratisch evenwicht, cultuur historie en informatie bewaren en stimuleren van harde innovaties. Het panel vindt dat dit gekoppeld moet worden aan technologieonderwijs, hoe komt die technologie er anders? Maar tegelijkertijd: waarom weer een ministerie? Zorg dat het interessant is om te werken bij de overheid, dat de besten er willen werken. De overheidstaak ligt op dit vlak vooral bij privacybewaking. Maar ook: raar om als ruimtelijk ordenaars technologie te willen bevorderen. Het gaat om hoe technologie de ruimte beïnvloedt, oftewel over communicatie. De technologie komt er wel. Het is beter om een uitvoeringsorganisatie, een soort Rijkswaterstaat of een ‘Chief Technology Officer’ a la Amsterdam te willen dan een ministerie dat vooral zichzelf in stand gaat houden. Het moet vooral niet politiek worden. Het publiek stemt hier ‘rood’, tegen het voorstel.

‘Hergebruik vrijgekomen ruimtes’ is de derde pitch

van Ries van der Wouden. Hij pleit een voor een cultuurverandering en haalt voormalig Rijksbouwmeester Frits van Dongen aan die een andere bouwcultuur voorstelde, één die niet gebaseerd is op nieuwbouw maar op hergebruik. Veel systemen zijn fout ingericht als het gaat om hergebruik, waaronder het financiële en investeringssysteem. Panel: waarom pleit je niet voor een bouwstop? Dat wil Van der Wouden niet, er zijn in Nederland krimpregio’s naast gebieden met enorme ruimtedruk. Met een bouwstop leg je de groei stil. Volgens het panel moet de lat wel omhoog als je deze ambitie wil realiseren en daarvoor moet je wat doen aan de regels. En je kunt ook bouwen volgens de principes van de circulaire economie. Kansen voor herstructurering en nieuwbouw liggen vooral bij groene woonmilieus. Vooral in regio Rotterdam is daar een tekort aan. De zaal vraagt onderscheid te maken tussen woningen en bedrijven. Een idee uit de zaal is om het onbenut laten van ruimte te belasten. Iemand merkt op dat het ook gaat om het ontwikkelen van nieuwe verdienmodellen. En dat het zaak is dit vraagstuk lokaal in te vullen en niet vanuit het Rijk. Hoewel de reacties in de zaal gemengd zijn, is er toch een meerderheid voor deze pitch.

In de vierde pitch ‘Maatschappelijke energie benutten’

bepleit Marion van der Voort de formulering in het manifest ‘de overheid moet loslaten’ aan te passen. Deze neemt alweer de overheid als vertrekpunt. Beter is het om de maatschappij als vertrekpunt te nemen: bedrijven, burgers, organisaties moeten kansen krijgen en benutten. De overheid kan niet zonder deze energie, de overheid dient deze willen benutten en de maatschappij dient de overheid gaan benutten. De overheid moet op zoek naar coalities en deze stimuleren als facilitator, aanjager, informeerder en soms financier. Er dient een hulpknop komen op www.rijksoverheid.nl komen voor plannenmakers. Het panel: regels in dienst van het resultaat betekent dat er een gedragsverandering nodig is bij de overheid, en de mensen die regels interpreteren. Maar tegelijkertijd is er ook een omslag nodig in de maatschappij: van afwachten naar oppakken en doorzetten. Een andere blik en toon richting ‘De Overheid’ is ook nodig. De overheid, dat zijn we namelijk zelf, probeer deze dichter bij onszelf te krijgen, maak er samen geen moloch van. Vergeet tot slot niet dat we ook een hoop kunnen zonder overheid!

De laatste pitch ‘Regels in dienst van het resultaat’

is van Rienke Groot. Rienke vindt ‘regels in dienst van actie’ meer op z’n plaats. Want op ‘actie’ moet de overheid zich richten en alle partijen samen bepalen wat in een bepaalde situatie het resultaat moet zijn. Het gaat om maatwerk en durven inspelen op gebeurtenissen die zich voordoen. Het primaat voor de regels ligt dus niet alleen bij de overheid en gedurende het spel kunnen de regels veranderen. Dat is het experiment dat we moeten aangaan. Er zijn verschillende rollen om aan te nemen: de initiatiefnemer kan op zoek gaan naar de ruimte, zoals bij het Schieblok is gebeurd. Maar de overheid kan ook kaders neerleggen en partijen uitnodigen om met een goede oplossing te komen. Panel: regels tijdens het spel veranderen is niet altijd een goed idee, zekerheid is voor partijen ook van belang. Vertrouwen en het je kunnen verplaatsen in de ander zijn belangrijk voor het boeken van resultaat bij deze nieuwe verhoudingen. De zaal mist in het verhaal ‘het doel’ en ‘de visie’. Als deze door de overheid goed geformuleerd zijn, dan kunnen de regels losser. Welke kaders moet de overheid meegeven?

Na afloop van alle pitches inventariseert Michiel Hulshof (moderator) onderwerpen die volgens het panel nog in het Manifest thuishoren. Het panel noemt o.a. het sturen op cultuurverandering, het benoemen van internet als stedelijke laag en de omvorming naar een circulaire economie. Ook benadrukt het panel niet te vergeten om in te gaan op de koppeling tussen de zeven genoemde hoofdonderwerpen in het manifest.

Iedereen kan nog tot 15 november zijn of haar bijdrage op het Manifest2040 op www.wijmakennederland.nl delen. Op 15 december 2015 wordt het Manifest2040 tijdens de slotbijeenkomst in Amersfoort aangeboden aan Minister Schultz van Haegen. Na 2015 wordt verder gewerkt aan de ruimtelijke toekomst van Nederland door het Ministerie Infrastructuur en Milieu. Het Manifest2040 is een belangrijke bron voor de totstandkoming van de Nationale OmgevingsAgenda (NOA) en daarop volgend de Nationale Omgevingsvisie (NOVI).

Zie ook:

• Serieuze spelletjes, visualisaties en co-creatie: gaan deze nieuwe planningsmethoden Nederland echter veranderen?
• De ruimtelijke metamorfose van Nederland
• Drie uitdagingen voor de ruimtelijke ontwikkeling van Nederland
• Rondetafelgesprek over grond, geld en gemeenten
• Kwaliteit wordt kwestie van polderen